““ 2015 yil «Himoyaga ruxsat beraman» Kafedra mudiri

Bioresurslardan foydalanish natijasida vujudga kelgan ekologik muammolar. 
Inson hayotida o`simlik olami beqiyos darajada muhim. O`simlik-bu kislorod, oziq-ovqat, 
kiyim-kechak, qurilish materiallari, em-xashak, nabotot olami, dam olish maskani,
dori-darmon, qog’oz va boshqa ko`plab mahsulot etkazib beradigan beg’ubor, inson uchun 
eng zarur tabiat resursidir. Bioxilma-xillik olam go`zalligi, rekreatsiya boyligi.
O`zbekiston bu borada o`simlik dunyosining boyligi (4 ming turdan ziyod) jihatdan 
oldingi o`rinni egallaydi.
O`rmonlar respublikada cho`l, tog’ yonbag’irlari va daryo qayirlarida tarqalgan. Tog’ 
mintaqasida 311 ming gektar maydonda o`rmonlar mavjud, shundan 204 ming gektarida
archa, qolgani boshqa turdagi daraxtlar bilan band. Tekislik mintaqasida saksovul va 
boshqa psammofitlardan iborat o`rmonzorlar 2,4 mln gektarni tashkil qiladi. Qayirlardagi
to`qayzorlar maydoni 25 ming gektargacha qisqargan. O`rmonlar siyrak, zich o`sgan 
xaqiqiy o`rmon maydonlari kam qolgan, daraxtlarning aksariyati kasal, qurigan yoki yarim
qurigan. Umuman tog’ yonbag’irlari, tog’ oldi qiya tekisliklari, adirlar, qumli tekisliklar, 
vohalar o`rmon bilan qoplanish darajasi me`yoridan ancha kam, shuning uchun ham turli

---

---

40

tabiiy jarayonlarning rivojlanish makoni juda ham keng va ular tezkorlik bilan sodir
bo`lmoqda. Vohalarda ihotazorlarning maydoni 40 ming gektar atrofida, bu raqam aslida 
loyihaga muvofiq 112 ming gektar bo`lishi lozim. Irrigatsiya tarmoqlari va suv omborlari
qirg’oqlaridagi ihota daraxtzorlarining hozirgi ko`rsatkichi (7 ming km, kanallar 
yoqalarida ularning uzunligi 200 ming km bo`lishi kerak) talabga mutlaqo javob bermaydi.
CHo`l va tog’ yaylovlarida o`simlik qoplamining zichligi va em-xashakbop 
o`tlarning mahsuldorligini me`yordan past, ko`proq mol iste`mol qilmaydigan begona
o`tlarning maydoni kengayib bormoqda. SHuningdek tuproqning eroziyaga berilganligi 
tufayli o`tlarning egallagan maydonlari ham qisqarmoqda, texnogen omillarining erozion
ta`sirining hukmronligi ortmoqda. 
O`simlik qoplami muammosi ekologik muammolar ichida nisbatan faol va tez
o`zgaruvchan, boshqa omillar ta`sirida yuz beradigan muammolarni shakllanishida o`z 
ta`sirini ko`rsatadi. O`simliklar muammosi ko`p aspektli va serqirrali, uning tarkibida bir
necha aspektli yoki oddiy muammolar mavjud, ularning hammasi ham bir-birlari bilan 
funktsional bog’liq.
Hayvonot olamining muammolari ham bisyor, o`simliklar muammosi bilan ular 
bevosita bog’liq. Ma`lum o`simlik turlarini yo`qolishi bilan hayvonlar ham boshqa joyga
ko`chadi yoki qiriladi. Keyingi vaqtlarda brokonerlar sonining ko`payayotgani, ularni ov 
qurollari va texnika vositalari bilan ta`minlanishi hayvonlar muammosining
jiddiylashtirmoqda. Tabiiy gaz, neft, suv qazib chiqarish uchun burg’ulanayotgan joylarda 
kar’erlar vujudga kelayotgan hududlarda tehnogen omil ta`siri nihoyatda kuchli, bu
joylarda hayvonlarning (ayniqsa, sudralib yuruvchilar) aksariyati qirilib ketmoqda. 
O`simlik va hayvonot olami muhimi ekologik omillar, ularning atrof muhit bilan
bo`lgan munosabati aslida joy ekologiyasini belgilaydi. Demak muammo ham ular bilan 
bog’liq, bu borada tashqi ta`sirni optimallashtirish zarur bo`ladi.