' undefined

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI
O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
JIZZAX FILIALI “SIRTQI” FAKULTETI
921-20 GURUH TALABASI TURG’UNBOYEV OMADBEKNING
“EKONOMETRIKA ASOSLARI” FANIDAN
 
 
 
 
 
 
 
 
 
MAVZU: Ko'p omilli ekonometrik tahlilda omillarni
tanlash muammosi
 
 
 
 
 
 
Topshirdi: 921-20 -guruh talabasi Turg’unboyev O.
 
Qabul qildi:
 

---

 Ko'p omilli ekonometrik tahlilda omillarni tanlash
muammosi
Reja:
1. Ekonometrik model tushunchasi
2. Ko'p omilli ekonometrik modellarrni tuzish.
3. Chiziqli va chiziqsiz ko‘p omilli regression bog‘lanish.
Ekonometrik model tushunchasi
Kuzatilayotgan ob’ektlarni chuqur va har tomonlama
o‘rganish maqsadida tabiatda va jamiyatda ro‘y
beradigan jarayonlarning modellari yaratiladi. Buning
uchun ob’ektlar hamda ularni xossalari kuzatiladi va ular
to‘g‘risida dastlabki tushunchalar hosil bo‘ladi. Bu
tushunchalar oddiy so‘zlashuv tilida, turli rasmlar,
sxemalar, belgilar, grafiklar orqali ifodalanishi mumkin.
Ushbu tushunchalar model deb aytiladi. Model so‘zi
lotincha modulus so‘zidan olingan bo‘lib, o‘lchov,
me’yor degan ma’noni anglatadi.Keng ma’noda model

---

biror ob’ektni yoki ob’ektlar sistemasini namunasidir.
Model tushunchasi biologiya meditsia, fizika va boshqa
fanlarda
ham
qo‘llaniladi. Jamiyatdagi
va
iqtisodiyotdagi
ob’ektlarni
matematik
modellar
yordamida. Iqtisodiy model - iqtisodiy ob’ektlarning
soddalashtirilgan
nusxasidir.
Bunda
modelning
hayotiyligi, uning modellashtiriladigan ob’ektga aynan
mos kelishi muhim ahamiyatga egadir. Lekin yagona
modelda o‘rganilayotgan ob’ektning hamma tomonini
aks ettirish mumkin emas. Shunda jarayonning eng
harakterli va eng muhim belgilari aks ettiriladi.
Моддий моделлар реал объ-ектларни табиий ва
сунъий материаллар ёрдамида акс эттиради: мел
билан доскага ёзиш, картон билан макет тузиш,
қалам билан формула ёзиш, металлдан авиамодел
ясаш. Идеал моделлар одамни фикрлаш жараёни
билан чамбарчас боғлангандир. Бундай моделлар
билан операциялар мияда амалга оширилади.
Ko'p omilli ekonometrik modellarrni tuzish.
Ko‘plik korrelyatsiyasi tasodifiy ko‘rsatkichlar guruhi
o‘rtasidagi bog‘lanishlarni o‘rganadi. Iqtisodiy tahlilda
ko‘plik korrelyatsiya usulini qo‘llanilishi hisoblash
texnikasi yaratilganidan
so‘ng
kengaydi
va
qisqa
muddatda katta yutuqlarga erishildi, ham iqtisodiy, ham
matematika
fanlarini
rivojlanishiga
o‘z
ulushini
qo‘shdi. Ko‘plik
(ko‘p omilli) korrelyatsiya usuli
murakkab
jarayonlarni
tahlil
qilishning
asosiy
usullaridan
biri
hisoblanadi.
Bu
usul
murakkab jarayonlarda
ro‘y
berayotgan
alohida
hodisalarni modellashtirish va bashorat qilish imkonini
beradi. Ko‘p omilli korrelyatsiya usulidan foydalanish

---

quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Korrelyatsiya tahlili
usullarini qo‘llayotgan izlanuvchilar oldida turadigan
Korrelyatsiya tahlili usullarini qo‘llayotgan izlanuvchilar
oldida turadigan asosiy muammolar bo‘lib quyidagilar
hisoblanadi:
- funksiyako‘rinishini (turini) aniqlash;
- omillar-argumentlarniajratish;
- jarayonlarni to‘g‘ri baholash uchun zarur bo‘lgan
kuzatishlar sonini aniqlash.
Funksiyaning ko‘rinishini tanlashning qandaydir aniq
ishlab chiqilgan uslubiy ko‘rsatmalari bo‘lamasa ham,
har bir izlanuvchi bu muammoni turlicha hal qiladi.
Matematika fani berilgan qiymatning har qanday sohasi
uchun cheklanmagan miqdorda funksiyalarni keltirishi
mumkinligini hisobga olib, ko‘p izlanuvchilar funksiya
ko‘rinishini tanlash inson imkoniyatlari chegarasidan
tashqarida deb hisoblashadi. Shuning uchun funksiya
ko‘rinishini sof empirik asosda tanlash zarur va
keyinchalik uni o‘rganilayotgan jarayonga to‘g‘ri kelishi
(adekvatligi) tekshiriladi va qabul qilish yoki qilmaslik
haqida qaror qabul qilinadi.
Bog‘liqlik shaklini tanlash usuli ikki bosqichda
bajariladi. Chiziqli va chiziqsiz ko‘p omilli regression
bog‘lanish. Bog'liqlik shartini tanlash. Eng ma’qul
bo‘lgan funksiyani tanlaymiz. Tanlangan funksiyaning
parametrlarini hisoblaymiz. 
Funksiya turi:
1) Chiziqli Y=bX Y=a+bX

---

2) Ikkinchi darajali parabola: Y=bX² Y=b X
Y=a+bX+cX²+dX³
Regression taxlil asosida tanlangan omillar asosida
bog‘lanish turi aniqlanadi. Natijaviy ko‘rsatkich Y va
unga ta’sir etuvchi omillar guruxi X1, X2, ......, Xn
bog‘lanish turini umumiy ko‘rinishini quyidagi funksiya
yordamida ifodalash mumkin: Regression taxlil asosida
tanlangan omillar asosida bog‘lanish turi aniqlanadi.
Natijaviy ko‘rsatkich Y va unga ta’sir etuvchi omillar
guruxi X1, X2, ......, Xn bog‘lanish turini umumiy
ko‘rinishini quyidagi funksiya yordamida ifodalash
mumkin:
Y=f(x1, x2 ..... Xn)
Analitik ifodalarining ko‘rinishiga qarab bog‘lanishlar
to‘g‘ri chiziqli (yoki umuman chiziqli) va egri chiziqli
(yoki
chiziqsiz)
bo‘ladi.
Agar
bog‘lanishning
tenglamasida omil belgilar (X1, X2, ......., XK) faqat
birinchi daraja bilan ishtirok etib, yuqori darajalari va
aralash ko‘paytmalari qatnashmasa, chiziqli bog‘lanish
yoki to‘g‘ri chiziqli bog‘lanish deyiladi.
E'tiboringiz uchun rahmat.
Taqdimot yakunlandi!