Layihəniz üçün strateji suallar:
Layihənin inkişafı üçün aşağıdakı suallara cavab verə bilsəniz, çox strateji “yol
xəritəsi” cızmaq üçün ilk addımı atmış olacaqsınız. Çünki bu suallar layihənizi real
görmənizə yardım edəcək.
1. Layihəniz hansı mövzudan bəhs edir? Niyə? (Bir neçə mövzudan birini
seçməli olsanız, hansını seçərdiniz?)
2. Layihənin hədəfini bir cümlə ilə ifadə edə bilərsinizmi?
3. Niyə, məhz bu layihəni reallaşdırmaq istəyirsiniz? (Sizi ruhlandıran hissi, fikri
ifadə edin).
4. Layihədəki personajları yaxşı tanıyırsınızmı?
5. Sizcə, layihənizin ən güclü cəhəti nədir?
6. Layihənizin ən zəif cəhəti nədir?
7. Layihənizin ən güclü cəhəti ilə hədəfiniz, məqsədiniz arasında əlaqə yaradın.
8. Sizcə, bu layihəyə sərmayə qoyan insanın ən böyük qazancı nə olacaq?
9. Layihənizə sərmayə qoyacaq insandan maddi və mənəvi baxımdan nə
gözləyirsiniz?
10. Sizcə, layihənin ən böyük riski nədir? Riski azaltmaq üçün nə təklif edə
bilərsiniz?
Layihə sahibi bu suallara cavab verə bilsə, deməli, strateji planı, yol xəritəsi artıq
ha zırdır. Zira yaradıcı olmaq həm də bu məsələləri düşünmək və onların mövcud lu
“İqlimlər” filminin çəkilişi. Prodüser Zeynəb Özbatur Atakan
P E Ş Ə S İ P R O D Ü S E R / Zeynəb Atakan: “Vaci̇b olan hədəfi̇ tapmaqdır”
73
ğu nu qəbul etmək deməkdir. Xüsusilə də üçüncü, altıncı və yeddinci suallara dürüst
cavablar vermək çox vacibdir. Çünki adətən, layihəmizin zəif tərəflərini görmək çox da
xoşumuza gəlmir, amma bu, sonra bizə çox ciddi problemlər yarada bilər. Odur ki, niyə
məhz bu layihəni seçdiyinizi izah etməyi bacarmalısınız. Hədəfinizi də dəqiq bilir si
nizsə, layihənizin bütün müsbət və mənfi tərəflərini asanlıqla müəyyənləşdirə bilərsiniz.
MALİYYƏ PLANI
Bir filmin büdcəsi kimi, maliyyə planını da düzgün tərtib etmək vacibdir.
Büdcə və maliyyə planı birbirində ayrılmazdır və layihə sahibinin doğru strategiya
müəyyənləşdirməsinə kömək edir.
Kino sahəsində “maliyyə planı” xüsusilə beynəlxalq mühitdə çox istifadə olunan
termindir. Maliyyə planının əsaslı olması üçün təməlli bir büdcəyə ehtiyac var.
Maliyyə planı filmin istehsalı üçün lazım olan vəsaiti təmin etmək məqsədilə
sərmayəçi, müştərək prodüser, malı satın almaq istəyən təşkilat, adam və idarələr üçün
hazırlanmış hesab cədvəlidir.
Bu hesab cədvəlində prodüser, görüləcək işin necə maliyyələşdiriləcəyini, işə qoyduğu
pullardan necə yararlanacağını və bu işlə bağlı təxmini xərcləri göstərir. Həmçinin, bu
planda prodüserin layihəyə qoyduğu şəxsi pulunun miqdarı da göstərilməlidir.
Maliyyə planı iqtisadiyyat, siyasət, istehsal tərcihləri, texnika haqqında əvvəl
cədən verilmiş qərarlara, bəzi ehtimallara təsir edə bilər. Maliyyə planı ətrafda baş
verən dəyişiklikləri nəzərə almalı, onlara uyğun olaraq yenilənməli, yeni düsturlar
yaradılmalı və onlar hər gün aktuallaşmalıdır.
Maliyyə planı zaman məfhumu ilə birbaşa əlaqəlidir. Zamandan düzgün və ağıllı
istifadə etmək, plan əsasında alternativ mənbələr tapmaq imkanı artırır.
Maliyyə planı aşağıdakı prinsiplər əsasında qurulmalıdı:
● real məlumatlar əsasında hazırlanmış, bütün xıırdalıqlarına qədər düşü
nül müş bir büdcə olmalıdır.
● baş prodüserin layihəyə qoyduğu vəsait, ən azı, 20% həcmində olmalıdır.
● sərmayə qoyması gərəkən ortaq və ya ortaqlar, təşkilat və ya idarələr
əvvəllər bu tip layihələrdə iştirak ediblərsə, o zaman istifadə olunmuş
rəqəmlər maliyyə planında göstərilməlidir.
● hələ dəqiq olmayan, amma qazanılması planlaşdırılan gəlirlər planda
göstərilməlidir.
● həmçinin artıq qazanılmış gəlir də qeyd olunmalıdır.
● müraciət olunacaq təşkilat, və ya idarələr planda “müraciət olunub” və ya
danışıqlar səmərə verməyibsə, “nəticə əldə olunmadı” şəklində yazılmalıdır.
Maliyyə planı layihənin ilk baxışda “həyata keçirilə biləcəyini və ya bunun mümkün
olmadığını” anlamaq baxımından çox vacibdir. Prodüser planda öz vəziyyətini açıq,
dəqiq və real bildirməlidir.
Prodüser maliyyə planını təqdim edərkən hədəfini düzgün ifadə etməyi və
büdcəsini düzgün göstərməyi bacarmalıdır.
Qısası, maliyyə planı bir prodüserin ən mühüm təqdimat vasitələrindən biridir.
hazırladı Aygün Aslanlı
№
01
(0
7)
m
ay
2
01
2-
ci
il
75
G
əlin, əvvəlcə cəmiyyət anlayışını araşdıraq. Var
əhali – xalq, sakin – vətəndaş… Dekadentlik
dövründə əhali, kütlə olub. Amma cəmiyyət
varsa, vətəndaş, vətəndaş varsa, ictimai
fikir var. M.F.Axundovdan üzü bəri klassiklərimizin məqsədi
fərdlərin azadlığına söykənən vətəndaş cəmiyyətinə zəmin
yaratmaqdır. İndiki halda isə cəmiyyət əvəzinə sadəcə tamaşaçı
deyək: tamaşaçıda sənədli kinoya ehtiyac varmı? Nitşeyə
görə, reallıq, gerçəklik insanları məhv edir, onlara bədii yalan
lazımdır. Bu cümləni postulat kimi götürsək, onda belə çıxır
ki, insanlar nə vaxtsa reallıqdan, faktdan, sənədli kinodan doya
bilər. Onda bədii yalan, bədiioyun filmi lazımdı. Digər tərəfdən
bədiioyun filmlərində fantaziyadan doğan yalanlar, insanlarda
reallığa, gerçəkliyə tələbat yaradır. Bunu sübuta yetirmək üçün
Azərbaycan sənədli kinosunun yaranışından bu günə qədər
Aydın Dadaşov:
“DİAQNOZ –
PROBLEMİN HƏLLİDİR”
Həmsöhbətimiz
ADMİU-nun Kinoşünaslıq
kafedrasının müdiri
Aydın Dadaşovdur
RAKURS
RAKURS
№
01
(0
7)
m
ay
2
01
2-
ci
il
76
keçdiyi yolu sərfnəzər etməklə problemlər üzə çıxar. Çexovun təbirincə desək, əsas
diaqnozdu. Diaqnoz tapılsa, problem həll olunacaq.
● Azərbaycan sənədli kinosunun diaqnozu hələ qoyulmayıb?
– Azərbaycan sənədli kinosu sosioloji, cəmiyyət, fəlsəfi, psixoloji, funksional,
tipoloji baxımdan işlənməyib. Bu gün bunların hamısına tələbat var. Çünki sovet
təbliğat dövründən sonra keçdiyimiz demokratik dövrün sosial sifarişi əsas meyardı.
Bu gün sənədli kinoya hədsiz tələbat var. Çünki bütün televiziyalar əslində sənədli kino
üzərində bərqərar olur. Sənədli kinosu güclü olan ölkələrin televiziyası da güclüdü.
Əgər sənədli kino güclü deyilsə, o zaman televiziyalar da heç vaxt informasiya
gerçəkliyini üzə çıxara bilməz.
● Buna görə Azərbaycan televiziyalarındakı «realiti-şoular»da edilən
etirafları sənədli kinoda görə bilmirik?
– Əslində cəmiyyətin bəlalarının verilişə gəlişi müsbət haldır. Televiziyada bir
tələskənlik, şou elementi olanda analitik janr öz funksiyasını tam yerinə yetirməyib,
sanki quş kimi havaya uçur. Misal: xəbər proqramında belə bir müşkülün çözülməsinə
cəhd olundu: Azərbaycanlı gənc xanımla ailə quran pakistanlı oğlanı ölkədən
deportasiya eləyirlər. Fəryad qoparan hamilə xanıma kömək yolları axtarılmaqdansa,
müxtəlif mütəxəssislər başqa millətə ərə getməmək dərsi keçməklə çaşqınlıq
yaradırlar. Həsən bəy Zərdabi demiş, «sakini vətəndaşa çevirməklə deyil, vətəndaşı
sakinə çevirməklə məşğul olurlar». Ümumiyyətlə, mətbuatın əsas funksiyası sakini
vətəndaşa çevirməkdir.
● Televiziyada olan açıqlıq niyə sənədli kinoya gəlmir?
– Yəni televiziya məkanımızda açıqlıq hədsiz dərəcədə çoxdu?
● Yox, onu soruşmuram. Məni maraqlandırır ki, niyə həmin açıqlıq– səmimilik
sənədli kinoya da gəlmir? Niyə sənədli kino daha çox mədhiyyəyə üstünlük
verir?
Aydın Dadaşov
(ortada), səs operatoru
Akif Nuriyev (solda)
və kinooperator Yuri
Varnauskas (sağda)
R A K U R S / Aydın Dadaşov: “Di̇aqnoz – problemi̇n həlli̇di̇r”
77
– Televiziyaya gələn adam, Sappakın təbirincə desək, artıq radiaktiv zonaya düşür.
Əsas onu gətirməkdi. Ondan sonra istədiyin yerə yönəltmək asandı. Ümumiyyətlə,
Fellini demiş, “televiziya bütün sənət sahələrinin kanalizasiyasıdır”. Televiziya
ötürücü rol oynayır. Amma televiziyanın özünün sənət kimi təzahürü, televiziya
sənətinin təsdiqi prosesi bilavasitə sənədli kino ilə bağlıdır. Burada üç əsas prinsip
var – informasiyanın – bu bədii informasiya da ola bilər – yığımı, emalı və təqdimatı.
Televiziya bunu canlı yayımda ani eləyə bilir. Amma kinoda proses uzun çəkir –
informasiyanı tapdın, ssenari yazdın – şübhəsiz ki, ssenari hamısında olmalıdı – film
hazır oldu, ancaq tamaşaçıya nə vaxt çatacaq? Bir də görürsən, film beş ildən sonra
efirə gedir, aktivlik məqamı itirilir. Amma böyük mənada etik normalardan söhbət
gedirsə, demokratik cəmiyyətlərdə siyasi, iqtisadi, mədəni liderlər kütlənin yemidi.
Əgər sən hər hansı siyasi, iqtisadi, mədəni lider haqqında nəsə çəkirsənsə, onlar sənə
məmnuniyyətlə cavab verəcəklər, çünki bütün həyatları tamaşaçı ilə, potensial seçici
ilə bağlıdır. Ancaq iddiasız, sadə adamlar tamaşaçıya maraqlı deyil.
● Amma bizdə tanınmış insanlar «ideal portret» olmağa can atırlar.
– İnsanları ideallaşdırmaq – fetişizm xəstə mühitə xasdır. Əslində mövzunun
açılışı şəxsiyyətə yox, problemə yönəlməlidi. Yəni mühitin müşkülünü, hər hansı ağrılı
problemini kimlərinsə timsalında açırsan. Bəs mövzunun tərifi necədir? – “Problemin
həllinə yönələn hadisələr toplusu”.
● Bizdə bunu bacarmırlar?
– Bir verilişdə, yaxud filmdə bir neçə problemə toxunulması həm kinoda, həm də
televiziyada peşəkarlıq səviyyəsinin aşağı olmasından xəbər verir.
● Sənədli kino dramaturgiyası nədir? Bu anlayış nə qədər doğrudu? Bəlkə
yazılı materialı yox, montaj stolunda qurulan strukturu nəzərdə tutmalıyıq?
– Xaricdə hətta operativ informasiya materialı belə ssenarisiz çəkilmir. Ssenari
ədəbi modeldi. Ssenaridə bütün səhvləri sərfnəzər eləmək mümkündü. Prodüser
kimdir? İdeyanı əmtəəyə çevirən kəs. Məsələ bundadır ki, ekstensiv yolla getmək,
yaradıcı texniki heyətin artırılması üsuluyla işləmək olmaz. İntensiv yolla getmək – az
məsrəflə daha çox iş görmək, qüvvələri səfərbər eləmək lazımdı. Bizdə bu model hələ
öz təsdiqini tapmayıb. Əgər işin səmərəliliyinin artırılması faktoru gəlsə, onda işlər
qaydaya düşəcək, ssenariyə böyük tələbat yaranacaq. Görün, xırda bir ekran materialı
naminə nə qədər məsrəflər montajda israfçılıqla atılır. Akademik Jores Alfyorova görə,
süfrəyə hər yetişdirilən dörd kartorfdan biri çatır. Mədəniyyət odur ki, ən azı əksinə
olsun. Zəhmət hədər gedir.
● Amma indi yeni tendensiya yaranıb – kameranı qoyub çəkmək, nə çəkəcə-
yini ssenari ilə yox, söhbətlə müəyyənləşdirmək.
– İmprovizə yaxşı işdi, amma öncə ssenaridə yazılmış olsa. Əks hal özfəaliyyətin
gös təricisidi. Böyük mənada problemimiz odur ki, bu günə qədər elmikütləvi,
sənədli kino növlərinin sərhədləri müəyyənləşdirilməyib. Halbuki qonşu ölkələrin
əksəriy yə tində mütəxəssisləri fərqli olan sənədli və elmikütləvi kino studiyaları
həmişə ayrılıb.
● Bəyəm hamımız eyni proseslərdən keçməmişik? Niyə dediyiniz sərhədlər
onlarda ayrılıb, amma biz hələ buna nail olmamışıq?
№
01
(0
7)
m
ay
2
01
2-
ci
il
78
(Aydın Kazımov otağa girir)
– Çox gözəl bir məqamda Aydın Kazımov gəldi. O, Adil İsgəndərovla baş vermiş
hadisəni danışın. Qulaq as.
Aydın Kazımov – 50ci illərin ortalarında Moskvada ümumittifaq müşavirəsi
keçirilirdi...
A. Dadaşov – Sən o yumruğu danış...
A.Kazımov – Elə ora gəlirəm... Həmin müşavirədə bizdən iki nəfər iştirak edirdi –
Mikayıl Mikayılov və Məsumə Rzayeva. İkisi də dokumentalistdi. Orada sənədli kino
ilə bədii kino studiyalarının ayrılması məsələsi yenidən qaldırıldı. Arqumentlər də belə
idi ki, kinostudiyalar əsas diqqəti bədii filmlərə verir, yerdə nə xırdaxuruş qaldı, atırlar
sənədli kinoya. Bədii kinoda işləyən yoldaşlar sənət üçün yox, pul qazanmaq üçün
sənədli film çəkirdilər. Hətta lentlərdə də seçim gedirdi – yaxşı lentlər bədii kinoya
ayrılırdı, qalıqları sənədli kinoya buraxırdılar.
A.D – Bədiioyun filminin montajından sonra artıq qalan materialları xronika adı
ilə sənədli, elmi kütləvi birliyə təhvil verirdilər ki, qonorardan pul tutulmasın.
A.K– Bu məsələ qaldırılandan sonra gürcülər də, ermənilər də, hətta allahın
Özbəkistanında Kayımov da sənədli və bədii film studiyalarını ayırdı. Mən də o vaxt
cavan adam… Enerji ilə gəlmişəm. Kinostudiya ilə bağlı çoxlu məqalələrim çıxırdı. Bu
məsələni də «Bakı» qəzeti ilə danışdım. Dedilər ki, «Müzakirə edirik» adlı rubrika açaq.
Birinci məqaləni mən yazdım. Fikirləşdim ki, öz adımdan versəm, xeyri olmayacaq.
Çünki məni tanıyan yoxdu, təzə gəlmişəm. Həsən Seyidbəylinin yanına getdim.
O zaman Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri idi. Dedim ki: «Həsən müəllim, siz hörmətli
adamsınız, mən də belə bir şey yazmışam. Etiraz eləməsəniz, verim oxuyun. Düzəlişiniz
varsa, eləyin, altına imzanızı qoyun, bunu çap etdirək». Məqalə çap olundu. Ondan əlavə
kinoşünas Məsumə xanım Rzayeva, rejissor Zeynəb xanım Kazımova da məqalə yazdı.
Mikayıl Mikayılovun özünün məqaləsini çap etdirdim. Sonda mən, kinostudiyanın
sənədli kino ustalarının adından ümumi bir məqalə hazırladım. Onların hamısını yığdım.
O vaxt «sənədlielmi kütləvi filmlər və kinoxronika» birliyinin direktoru Fəraməz
Səfiyev idi. Onlar qaldırılan məsələyə etiraz eləmədilər, amma məqalənin altına heç kim
qol çəkmədi. Ardınca xəbər gəldi ki, Adil İsgəndərov təcili səni çağırır. Onunla yaxın
idim, adından resenziyalar yazırdım, qol çəkirdi, sonra pulunu alıb verirdi mənə. Yəni
münasibətimiz çox yaxşı idi. Getdim. Kinostudiyada direktorun kabinetini görmüsünüz
də. Adil İsgəndərov iki kabinet arasını götürüb, öz qabaritinə uyğun uzun bir kabinet
düzəltmişdi. Kişi məni görən kimi yerindən qalxıb üstümə «yuvarlandı». Gələgələ
də deyir ki: «sən neynəmisən?» Dedim: «neynəmişəm?» Qayıtdı ki: «O nədi, camaatı
qızışdırırsan ki, burda xronika yaradacaqsan, sənədli filmlər studiyasını ayıracaqsan?»
Dedim: «Adil müəllim, bəyəm pis şeydi?» Əlini yumruqlayıb düz burnumun qabağında
saxladı: «Bunu görürsən?» Sonra əlini açdı, ovcunun içini göstərdi:«Kinostudiya bunun
içindədi – burda bədii kino da var, xronika da, sənədli də, elmi də». Sonra «hop» bağladı
ovcunu. Dedi: «Mən qoymaram ki, bunun içindən nəsə çıxsın».
● (qayıdırıq Aydın Dadaşovla müsahibəmizə) Aydın müəllim, amma 80-ci
illərin sonu 90-cı illərin əvvəllərində sənədli kinoda canlamaya bənzər
bir şey yaranmışdı. Siz, Nizami Abbas, Nəriman Əbdürrəhmanlı, Zaur
Məhərrəmov… «Yaddaş», «Salnamə» studiyaları yarandı. «9 dəqiqə»,
«Meydan», «Sərhəd» filmləri çəkildi. Bəs bu proses niyə dayandı?
R A K U R S / Aydın Dadaşov: “Di̇aqnoz – problemi̇n həlli̇di̇r”
79
– Proses heç vaxt dayanmır. Məsələ bundadı ki, o sadaladıqlarınızın heç bir əslində
mükəmməl sənədli film deyil, bədii yozumlu kinoxronikadır. Tarixi hadisələr baş
vermişdi, biz də onları çəkmişdik. Məsələ təkcə idarəçilik problemi deyil. Bizdə nəsillər
arasında yaradıcı ənənə pozulduğundan, sistem yaranmadığından, lap əvvəldən sənədli
kino məktəbi olmayıb. Otuzuncu illərdə “Pambıqçılıq”, “Taxılçılıq”, “Qoyunçuluq”,
«Malyariya ilə mübarizə», «Traxoma ilə mübarizə», “Çəyirtkə ilə mübarizə” və sair
elmi kütləvi filmlər çəkirdilər. Bu sosrealizmin maarifçiliyi önə çəkməsi ilə bağlı
idi. Dövlət həmin filmlərə sərmayə qoyurdu. Tarixən Azərbaycan sənədli kinosunu
məhv eləyən janrın adı oçerkdi. Staxanov hərəkatından sonra, saxtakarlıqla tərtib
olunan planın üç dəfə artıq yerinə yetirilməsi kütləvi hal aldı və sair. Sənətdə də
bu prosesi təqdir edən oçerk janrı yarandı. Dünyada bu janrın analoqu yoxdu, heç
qəzetdə də özünü doğrultmur. Buna “topların yalnız bir qapıya vurulması” deyirlər.
Oçerk janrında heç bir dramaturji model, ziddiyyət olmur. Hamı bir nəfəri tərifləyir.
Birinci əmək qəhrəmanlarını çəkdilər. Sonra ədəbimədəni generallara keçdilər.
Amma bizdə digər janrlar, məsələn, reportaj filmləri – müəllifin bilavasitə hadisənin
iştirakçısına çevrilməsi – yaranmadı. Televiziyada Çingiz Mustafayev vətənpərvərliyi
hesabına silaha çevirə bildiyi kamera ilə qaçan əsgərləri şəxsən özü geriyə qaytarmağa
çalışırdı. Bu, televiziya məkanında sensasiya yaratdı. Çingiz Mustafayev kamerası ilə
dövrün portretini yaradırdı. Bax, kinoda bunlar olmadı. Hətta Yanvar hadisələrində də,
baxmayaraq ki, dəfn prosesi və sair çəkildi, ancaq hadisənin özü ekrana gəlmədi. Yəni
proses yoxdu, nəticə var. Litva hadisələrini iki kamera çəkirdi. Operatorun ölümü, onun
kamerası ilə çəkilənlər və onu çəkən operator. Burda təsadüfi kadrlar yox, peşəkar iş
birliyi var. Onlar informasiya fasiləsizliyi yaratmaq naminə ölümün gözünə baxabaxa
ekranda birbirini tamamlayırdılar. Bizdə, hətta cəbhə bölgəsində aparılan çəkilişlərdə
də hadisə ardınca getmək, faktı hadisəyə çevirmək çəhdi yoxdur.
Aydın Dadaşov (ortada) kinooperatorlar Sərdar Vəliyev (solda) və Rafiq Salamzadə (sağda) ilə
№
01
(0
7)
m
ay
2
01
2-
ci
il
80
● Bəs Ramiz Fətəliyev danışırdı ki, Yanvar hadisələrini oteldən çəkirmişlər.
– O oteldəki çəkilişdə Zaur Məhərrəmovla çəkiliş metodu barədə müzakirə apar
mışıq. Ramiz də dostumdu, amma söhbət nəticədən gedir. Burda həm işıq məsələsi
var, həm də hadisənin içində olmaq lazımdı, çölündə yox. Digər tərəfdən kino lenti
video deyil axı. Neqativ lentə çəkmək çox çətindi. Maksimum on dəqiqə çəkə bilərsən.
Texniki məhdudiyyətlər də var. Bir sözlə, böyük mənada bizdə bu iş sistemləşməyib.
● Qəhrəmanlarınızı kamera qarşısında səmimi olmağa necə «məcbur
eləyirsiniz», buna necə nail olursunuz?
– Yalnız dramaturji qanunlarla... Əlbəttə, texniki imkanlar da vacibdir. Riqada
sənədli filmlər studiyasında məxsusi otaqlar, gizli kameralar üçün nəzərdə tutulmuş
güzgülü çəkiliş pavilyonları var. Dəvət olunan qonaqlarla bütün söhbətlər gizli
kamera ilə çəkilir və hazır material mütləq müsahibə göstərilir. Bir var kontakt, bir
də var ünsiyyət. Kontakt – əlaqədi. Sən kiminsə arvadı, kiminsə əri ola bilərsən, qırx
il yaşayarsan, amma ünsiyyətin olmaz. Ünsiyyət zamanı insanlar birbirini dəyişirlər.
Bu, nadir bir prosesdi. Gizli kamera ünsiyyəti ekrana gətirmək üçündü. Dziqo Vertov
kəşf eləyib ki, gizli kameranın üç prinsipi var – biri, kameranın gizlədilməsi, ikincisi,
çəkiliş anının gizlədilməsi, üçüncüsü də qarşı tərəfdəkini kameraya o qədər alışdırırsan
ki, artıq ona məhəl qoymur. Bu, üslubla bağlıdı. Peşəkar üslub nə deməkdi? Peşə
cəbbəxanasına bələdçilik dərəcəsi. Bunları bilmək lazımdı. Bizim uşaqlar dramaturji
modeli də bilmirlər. Məsələn, görünür, mən çox istedadlı rejissor Əli İsa Cabbarova
“Dram nəzəriyyəsi” dərsini yaxşı deməmişəm. Günahı özündə görmək də mərdlikdi.
Əli İsa film çəkir – bədbəxt bir qadın hardasa dağ başında xəstə uşaqla yaşayır. Amma
ssenari olmadığına görə axırda görürsən ki, qadının qardaşı, xəstənin dayısı da var
imiş. Onlara yardım edir, ərzaq da gətirir və sair də ilaxır də. Artıq dramaturji model
korlandı. Ssenari modeldi. Model nədir? Kiçiyin böyüdülməsi, böyüyün kiçildilməsi
yolu ilə təhlilə cəlb olunması. Allah rəhmət eləsin, Elşad Quliyev ssenariyə çox önəm
verdiyindən televiziya kinosunu da yüksək səviyyəyə qaldırmışdı. Orda həm texniki
imkan geniş idi, həm də işi bilən adamlar vardı. Bizi ətrafına yığmışdı, neqativ lentinə
sənədli filmlər çəkirdik, onları Moskva efirində göstərirdilər. Yəni mühit vardı. Bu
günkü kino və televiziya məkanımızda «sənədli kino» yalnız sözdü, filmlər əsasən
videoda çəkilir. Əslində yalnız informasiya vasitəsi sayılan video başqa estetika tələb
edir. Bizim videooperatorlar kameranı qaldırıb çiyinlərinə qoyurlar, sonra düyməni
basırlar. Amerikada isə düymə kameranı götürəndə basılır ki, bir kadr da itməsin.
Bir sözlə, hələ videonun estetikasını da tam əxz eləməmişik. Sənədli kinofilmin elmi
də, nəzəriyyəsi də, prinsipləri də başqadı. Yalanla yaşamaq olmaz. Nəsə yoxdursa,
onun nəzəriyyəsindən də ürəklə danışa bilmərik. O ki qaldı videoya… O başqadı,
videoda çəkilən filmlər də, hətta videomontaj da başqadı. Montaj nədi? Təfəkkür
tərzi. İki həqiqətin uzlaşdırılması və ya uzaqlaşdırılması yolu ilə üçüncü həqiqətin
üzə çıxarılması. Bu kinoda bir cürdü, videoda başqa. Videoda əslində montaj olmur.
Hər obyekt bir planda çəkilməlidi. Qısası, problemlərimiz həddindən çoxdu. Amma
öhdəsindən gəlməyə çalışırıq. Maraqlı bir fakt deyim: tanınmış rejissorumuz,
Böyükağa Məmmədovu «Salnamə» studiyasına rəhbər qoyublar. Həmişəki kimi
filmlər çəkilir, proses gedir... İndi bu studiyanın bütün otaqları yüksək səviyyədə
təmir olunub, krandan isti su da gəlir, hətta gizli kamera üçün çəkiliş pavilyonu
hazırlamaq fikri də var. Bu reallaşsa, böyük hadisə olacaq. (gülür) Əslində yoxdu,
boynuna qoyuram... Hər halda yaradıcı rəhbərdi. Yaz, bəlkə eləyər.
R A K U R S / Aydın Dadaşov: “Di̇aqnoz – problemi̇n həlli̇di̇r”
81
● Sənədli filmin sifarişçisi kim olmalıdı? Təbii ki, dövlət öz maraqlarına
uyğun filmlər sifariş verir. Dövlətdən əlavə…
– Dövlətin özünün maraq dairəsinə uyğun filmlər çəkilir və çəkilməlidi, bu başqa
məsələdi. Amma bütövlükdə demokratik mühitdə sənədli kinonun çiçəklənməsi
üçün yalnız sosial sifariş, tamaşaçı marağı olmalıdı. Məsələn, qonşu Gürcüstanda,
Pribaltikada sənədli filmlər nümayiş etdirən çoxsaylı kinoteatrlar var idi. Bakıda da
«Bilik» kinoteatrında sənədli filmlər nümayiş olunurdu. Amma bu günə qədər sənədli
film çəkən studiyalar, onların televiziyalarla əlaqəsi, hazır materialların kanallarda
nümayişi məsələləri nizamlanmayıb. Bu mətbəxdən olan birinin idarəçiliklə bağlı
müşküllər barədə danışması alicənablıqdan kənardı... Ancaq bu keçid dövrüdü,
düzələcək... Fransızların bir ata sözü var: hər şeyi mütləq kompotla tamamlamaq
lazımdı. Biz də söhbətimizi şirin nə iləsə bitirməliyik də. Ümid eləyək ki, yaxşı olacaq.
● Bizə vaxt ayırdığınız üçün sağ olun.
müsahibəni apardı Aygün Aslanlı
Kinooperator Vladimir Konyagin, kinorejissor Xamis Muradov və Aydın Dadaşov
“Balaban” sənədli filminin çəkilişlərində
№
01
(0
7)
m
ay
2
01
2-
ci
il
82
Dostları ilə paylaş: |