1- kurs talabasi Muinova n mavzu: Alyuminiy nitrat tuzining olinishi va xossalari Reja

Alyuminiy nitrat quidagi reaksiyalarga kirishadi:

a)Alyuminiy nitrat ishqor eritmalari bilan ta’sirlashadi. Reaksiya ishqorning miqdoriga qarab ikki xil ko’rinishda boradi.

Ikkinchi reaksiyada alyuminiyli kompleks birikma hosil bo’lib, u natriy tetragidroksoalyuminat deb ataladi.[ ]¯ ioni faqatgina suvli eritmada mavjud bo’la oladi.

b)Ammiakning konsentrlangan eritmasi bilan  reaksiyaga kirishadi. Reaksiya ikki yo’nalishda boradi:

Sovuq suvda boradigan jarayon:

Issiq suv ta’sirida esa quidagicha boradi:

Alyuminiy nitrat qaynoq suv bilan ta’sirlashganda AlO(OH)-alyuminiy metagidroksid hosil qiladi. Bu modda oksid, gidroksid hamda alyuminiy aralashmasidan tarkib topgan oq rangli kukun bo’lib, suvda erimaydi. Uning krislallari ikki xil modifikatsiyani hosil qiladi:

 AlO(OH), rombik tuzilishli, zichligi 3,44 g/

 AlO(OH), rombik tuzilishga ega, zichligi 3,01-3,06 g/

Alyuminiy metagidroksidiga ishqor eritmasi ta’sir ettirilganda natriy tetragidroksoalyuminat hosil bo’ladi:

AlO(OH)+3NaOH+H2O→Na[Al(OH ]

c)Qizdirilganda parchalanib ketadi:

Bu jarayon temperatura deyarli 200 ga qadar ko’tarilganida sodir bo’ladi.

d)Alyuminiy nitrat almashinish reaksiyalariga kirishadi:

3 H₂SO₄ + 2 Al(NO₃)₃ = Al₂(SO₄)₃ + 6 HNO₃ 

e) Al(NO₃)₃ + 3K₂CO₃+ _­H₂O = ↓2Al(OH)₃ + 3CO₂↑ + 6KNO₃

Bu yerda gidroliz jarayoni sodir bo’layapti. Reaksiyadan karbonat kislota ajraladi, biroq bu modda juda ham beqaror bo’lganligi sababli ham tezlik bilan karbonat angidridga qadar parchalanib ketadi.

Alyuminiy nitrat-kuchsiz asos hamda kuchli kislota qoldig’idan tashkil topgan tuz bo’lib, bunday tuzlar gidrolizga uchraydi. Tuz hamda suvning o’zaro ta’sirlashib kuchsiz elektrolit hosil qilish jarayoniga tuzlar gidrolizi deb aytiladi. Gidroliz kuchsiz ion hisobidan sodir bo’ladi. Yuqorida aytib o’tganimizdek, alyuminiy nitrat-kuchli kislota va kuchsiz asosdan iborat tuz, ugidrolizga uchraganda gidroliz kation hisobidan sodir bo’ladi. Reaksiya muhiti kislotali bo’lib, lakmus qog’ozini botirilganda u qizil rangga kiradi.

Alyuminiy nitratga suv ta’sir ettirilgach, suv molekulasining dissotsiyalanishi natijasida hosil bo’lgan OH ioni  ioni bilan bog’lanadi va  ni hosil qiladi. Natijada eritmada ortiqcha vodorod ionlari hosil bo’ladi hamda kislotali muhitni vujudga keltiradi. Shu paytda  ioni yana bitta OH bilan birikib  ga aylanadi. Jarayon shu tarzda davom etaveradi, eritmada esa suvning dissotsiyalanishi natijasida ajralib chiqayotgan vodorod ionlari to’planib boraveradi, toki alyuminy gidroksid va nitrat kislota ajralguniga qadar kimyoviy jarayon kuzatilaveradi.

  → ko’rinishidagi jarayon oxirigacha borishi uchun temperaturani ko’tarish va ortiqcha vodorod ionlarini eritmadan chiqarib turish talab etiladi.

Alyuminy nitrat ta’sirida : lakmus qizil rangga, metiloranj pushti rangga kiradi, fenolftalein rangini o’zgartirmaydi.

Alyuminiy nitrat kuchli oksidlovchilar sirasiga kiradi, uning suvsiz formasi ko’plab organik moddalar, jumladan, dietil efiri va benzol bilan portlash asosida reaksiyaga kirishadi.

Alyuminiy nitrat eritmasiga metall holidagi alyuminiy va yana bir qator metallarni ta’sir ettirib, nitratlar olish mumkin. Bunday nitratlarga misol qilib  O-alyuminiy-kalsiy gidroksonitrat tuzini keltirish mumkin. Bu tuz tarkibidagi suv molekulalari juda bo’sh bog’langan bo’lib,  ta’sirida xona temperaturasidayoq chiqib ketadi. Alyuminiy kalsiy gidroksonitrat tuzida  ioni o’rniga  ,  , , ,  anionlari ham kelishi mumkin. Qanday anion bo’lishidan qat’iy nazar tuz molekulasi deyarli bir xil prinsipga asoslangan struktura hosil qiladi. Asosiy qatlamlar orasida  ioni joylashgan bo’lib, oraliq masofa 3,32 A ga teng. Qatlamlar o’rtasidagi masofa esa anionning o’lchamiga bog’liq bo’ladi. Qatlamlarda u qadar mustahkam bog’lanmagan suv molekulalari joylashadi. Ko’pchilik hollarda kislota anionlarining bir qismi gidroksid ioniga almashingan bo’ladi.

Alyuminiy nitrat yonuvchi modda emas, biroq uning ta’sirida tez yonuvchi moddalarning alangalanishi yanada tezlashadi. Alyuminiy nitratning uzoq vaqt davomida issiq harorat ta’sirida ushlab turilishi bu tuzning portlab ketishiga ilb keladi. Uning eritmalari kislotali xossaga ega bo’ladi. Yong’in chiqqan joyda alyuminiy nitratning bo’lishi jarayonning yana ham kuchayishiga olib keladi. Alyuminiy nitrat 3,4-digidropirimidin sintez qilishda juda ham yaxshi katalizator sanaladi. Ushbu metoddan foydalanilganda jarayon oson o’tadi, bundan tashqari, ekologik jihatdan toza, past tannarxga ega bo’lgan mahsulot olinadi. Alyuminiy nitrat yana ko’plab kimyoviy hamda fizik xossalarga ega bo’lib, hozirgi kunda uning xossalari olimlar tomonidan yana ham chuqurroq o’rganilyapti.