1. Axborot analitikasi. Axborotni qayta ishlashda mobil ilovalardan foydalanish

Tahdidlar va xavfsizlik choralari
Axborot xavfsizligiga tahdidlar turli shakllarda boʻlishi mumkin. 2018-yil uchun eng jiddiy tahdidlar „xizmat koʻrsatish usulidagi jinoyatlar“ (inglizcha: Crime-as-a-Service), Internet mahsulotlari, taʼminot zanjirlari va tartibga solish talablarining murakkabligi bilan bogʻliq boʻlgan tahdidlar boʻlgan. „Xizmat koʻrsatish usulidagi jinoyatlar“ yirik jinoiy hamjamiyatlar uchun darknet bozorida jinoiy xizmatlar paketini yangi paydo boʻlgan kiberjinoyatchilarga arzon narxlarda taqdim etishning bir namunasidir. Bu yuqori texnik murakkablik yoki yuqori narx tufayli ilgari erishib boʻlmagan xakerlik hujumlarini amalga oshirish imkonini beradi. Bu esa kiberjinoyatni ommaviy hodisaga aylantiradi. Koʻpgina tashkilotlar Internet mahsulotlarini faol tatbiq qilmoqdalar. Bu qurilmalar koʻpincha xavfsizlik talablarisiz ishlab chiqilganligi bois, kiberhujumlar uchun qoʻshimcha imkoniyatlar yaratadi. Bundan tashqari, internet xizmatlarining jadal rivojlanishi va murakkablashuvi uning shaffofligini pasaytiradi, bu esa noaniq belgilangan huquqiy qoidalar va shartlar bilan birgalikda tashkilotlarga qurilmalar tomonidan toʻplangan mijozlarning shaxsiy maʼlumotlaridan oʻz ixtiyoriga koʻra, ular bilmagan holda foydalanish imkonini beradi. Bundan tashqari, tashkilotlarning oʻzlari IoT qurilmalari tomonidan toʻplangan maʼlumotlarning qaysi biri tashqariga uzatilishini kuzatishi mushkul masaladir. Taʼminot zanjirlariga tahdid shundaki, tashkilotlar oʻzlarining yetkazib beruvchilari bilan turli xil qimmatli va nozik maʼlumotlarni almashishadi, natijada ular ustidan bevosita nazorat yoʻqoladi. Shunday qilib, ushbu maʼlumotlarning maxfiyligi, yaxlitligi yoki mavjudligini buzish xavfi sezilarli darajada oshadi. Bugungi kunda regulyatorlarning tobora koʻpayib borayotgan yangi talablari tashkilotlarning hayotiy axborot aktivlarini boshqarishni sezilarli darajada murakkablashtirmoqda. Masalan, 2018-yilda Evropa Ittifoqida qabul qilingan „Umumiy maʼlumotlarni himoya qilish qoidalari“ (inglizcha: General Data Protection Regulation, GDPR) har qanday tashkilotdan istalgan vaqtda oʻz faoliyati yoki taʼminot zanjirining istalgan qismida joylashtirilgan shaxsiy maʼlumotlarning mazmuni, ularni qayta ishlash usullari, saqlanish va himoyalanish tartibi va qanday maqsadlar uchun xizmat qilishini koʻrsatishni talab qiladi. Bundan tashqari, ushbu maʼlumot nafaqat vakolatli organlar tomonidan tekshirish paytida, balki ushbu maʼlumotlar egasining birinchi talabiga binoan ham taqdim etilishi lozim. Bunday muvofiqlikka rioya qilish muhim byudjet mablagʻlari va resurslarini tashkilotning boshqa axborot xavfsizligi vazifalaridan chetlashtirishni talab qiladi. Shaxsiy maʼlumotlarni qayta ishlashni soddalashtirish uzoq muddatli istiqbolda axborot xavfsizligini yaxshilashni nazarda tutsa ham, qisqa muddatda tashkilotning xatarlari sezilarli darajada oshadi.
Aksariyat odamlar u yoki bu tarzda axborot xavfsizligi tahdidlariga duchor boʻlishadi. Masalan, ular zararli dasturlar (viruslar va kompyuter qurti, troya oti(kompyuter virusi) va firibgarlik dasturlari), fishing yoki identifikatorni oʻgʻirlash qurboni boʻlishadi. Fishing (inglizcha: Phishing) — maxfiy maʼlumotlarni (masalan, hisob, parol yoki kredit karta maʼlumotlari) olishga qaratilgan firibgarlik harakatlaridir. Odatda, ular internet foydalanuvchisini har qanday tashkilotning (bank, internet-doʻkon, ijtimoiy tarmoq va h.k.) asl veb-saytidan ajratib boʻlmaydigan soxta veb-saytga jalb qilishga harakat qiladilar. Qoida tariqasida, bunday urinishlar tashkilot nomidan soxta veb-saytlarga havolalarni oʻz ichiga olgan soxta elektron pochta xabarlarini ommaviy yuborish orqali amalga oshiriladi. Foydalanuvchi brauzerda bunday havolani ochib, oʻz hisob maʼlumotlarini kiritib firibgarlarning oʻljasiga aylanadi. 1964-yilda ingliz tiliga Andoza:Tr kiritilgan boʻlib, unda kimningdir shaxsiy maʼlumotlari (masalan, koʻpincha fishing yoʻli bilan olingan ism, bank hisobi yoki kredit karta raqami) firibgarlik va boshqa jinoyatlarni sodir etishda foydalaniladi. Jinoyatchilar nomidan noqonuniy moliyaviy imtiyozlar, qarz olgan yoki boshqa jinoyatlarni sodir etgan shaxs koʻpincha ayblanuvchining oʻzi boʻlib qoladi va bu uning uchun jiddiy moliyaviy va huquqiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Axborot xavfsizligi shaxsiy hayotga bevosita taʼsir qiladi va bu holat turli madaniyatlarda turlicha taʼriflanishi mumkin.
XULOSA
Mobil aloqo qurilmalari hayotimizning bir bo’lagi bo’lib qolganligi sababli mobil banking va mobil ilovalar orqali ma’lumotlarni qayta ishlash, tahrirlash va uzatish imkoniyatiga ega bo’lmoqdamiz. Mobil ilovalar orqali nafaqat kommunal va mobil aloqa xizmatlari, balki davlat xizmatlari uchun to‘lovlar, notarius xizmatlari, yo‘l harakati qoidalarini buzganlik uchun jarimalar, soliq to‘lovlari, internet xizmatlari, ta’lim va xayriya uchun pul mablag‘larini o‘tkazish, shuningdek, oziq-ovqat mahsulotlari va turli taomlarni etkazib berish xizmatlari uchun ham to‘lovlarni amalga oshirish imkoniyati mavjud. Insonlar hayotiga yengillik yaratish maqsadida bunday mobil ilovalar imkoniyatini kengaytirish va qo’llanish sohalarini kengaytirish lozim.
http://fayllar.org