3. Kо‘p omilli ekonometrik modellarni tuzish uslubiyoti Ko‘plik korrelyatsiyasi tasodifiy ko‘rsatkichlar guruhi o‘rtasidagi bog‘lanishlarni o‘rganadi. Iqtisodiy tahlilda ko‘plik korrelyatsiya usulini qo‘llanilishi hisoblash texnikasi yaratilganidan so‘ng kengaydi va qisqa muddatda katta yutuqlarga erishildi, ham iqtisodiy, ham matematika fanlarini rivojlanishiga o‘z ulushini qo‘shdi.
Ko‘plik (ko‘p omilli) korrelyatsiya usuli murakkab jarayonlarni tahlil qilishning asosiy usullaridan biri hisoblanadi. Bu usul murakkab jarayonlarda ro‘y berayotgan alohida hodisalarni modellashtirish va prognoz qilish imkonini beradi. Ko‘p omilli korrelyatsiya usulidan foydalanish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. 1. Kuzatishlar asosida to‘plangan katta mikdordagi dastlabki ma’lumotlarni qayta ishlash asosida bir argumentning o‘zgarishida funksiya qiymatini o‘zgarishini qolgan argumentlar qiymati belgilangan sharoitda aniqlanadi.
2. Qiziqtirayotgan bog‘lanishga boshqa omillarni ta’siri (o‘zgartirish) darajasi aniqlanadi.
Korrelyatsiya tahlili usullarini qo‘llayotgan izlanuvchilar oldida turadigan asosiy muammolar bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:
- funksiya ko‘rinishini (turini) aniqlash;
- omillar-argumentlarni ajratish
4. Talab va taklifning ekonometrik modellari R - bir birlik mahsulotning narhini bildiradi, abtsissa o’qi bo’yicha belgilangan Q –mahsulot miqdorini ifodalaydi. Mahsulot narhi - bu sotuvchi taklif qilayotgan mahlum miqdordagi mahsulot uchun oladigan va xaridor talab qilayotgan bu mahsulot uchun to’laydigan to’lovdir.
Taklif funktsiyasi - QS bozorning narhlarida ishlab chiqaruvchining qancha miqdorda mahsulot sotishiga xoxishi borligini bildiradi. Bu egri chiziq yuqoriga yo’nalgan bo’ladi, negaki narh qancha yuqori bo’lsa shuncha ko’p firmalar mahsulot ishlab chiqarishi va uni sotishga intilishi mumkin bo’ladi.
Talab funktsiyasi - QD, bozorning xar bir narhida istehmolchilar qancha miqdorda mahsulot xarid qilishga tayyor ekanliklarini bildiradi. Talab egri chizig’i ‘astga yo’nalgan, negaki odatda istehmolchi narh ‘ast bo’lganida ko’proq mahsulot xarid qilishni afzal ko’radi.
Talab va taklif funktsiyalari bir nuqtada , talab va taklif muvozanatlashgan A nuqtada kesishadi, yahni muvozanat narh – R* va muvozanat ishlab chiqarish miqdorida- Q*. Muvozanat narhda R* taklif qilinayotgan va talab qilinadigan mahsulot miqdori bir miqdorda Q* -ga tengdir. Bozor mexanizimi erkin bozordagi sharoitni muvozanat narh o’rnatilmagunicha o’zgarishini tahminlaydi, yahni narhning o’zgarishi taklif qilinayotgan mahsulot xajmi talab qilinayotgan mahsulot xajmiga teng bo’lmagunicha davom etadi. Muvozanat nuqtasida defitsit ham, ortiqcha taklif ham bo’lmaydi, shunday ekan bozorda narhni o’zgarishiga olib keluvchi kuchlar ham bo’lmaydi.
Bahoga nisbatan talabning chiziqli ko’rinishidagi ekonometrik modeli
Qd=a0+a*’
Bahoga nisbatan taklifning chiziqli ko’rinishidagi ekonometrik modeli Qs=b0+b*’
