1. etnopedagogikada insonparvarlik tarbiyasi xususida. Imon e'tiqod tarbiyasining mazmuni

Imon e'tiqod tarbiyasining mazmuni.

Imon – bu Olloxning borligiga, uning sifatlariga, paygambarlariga, kiyomat kuniga, yaxshilik va yomonlik. Ollox subxonaxu va taoloning uzidan bulishiga a dinda kursatilgan narsalarning majmuasiga ishonish demakdir. Imon arabcha Suz bulib, Ishonch ma'nosini bildiradi. Imonlik kishining mumin deyishadi.

Mumin, ya'ni imon keltirgan, ishongan odam.
Imon – kalbning duri bulib, kishini e'tikodli, yaxshilikka, ezgulikka, xalol va pok bulishga undaydi. Ollox taologa keltirilgan imon muminni xar kanday dashat va kulfatdan saklovchi kuchdir. Paygambarimiz insonlar kalbidan bezovtalikni ketkazish, uning dunyoviy extiyojlariga kul bulmasligi, xayoti davomida utkinchi istaklar va xatarlar ta'sirida kolmasliklari uchun ular diliga imonni joylashga uz xayotlarini baxsh etdilar.
Rasulullox salolloxu alayxissalom xazrati Abbos ugillariga shunday nasixat kilgan edilar:
«Ey farzand Olloxni yodda tutsang, u seni unutmaydi biror narsani suramokchi bulsang xudodan sura, undan madad kut. Bilginki, boy bergan narsang kulingga kytmaydi, mubtalo bulgan narsang seni chetlab utaolmaydi».
Imonli bulgan musilmon kuyidagilarni bilib kuyishi lozim.
Imon keltirish nima?
Imon keltirish, ya'ni «Lo iloxa Olloxu Muxammadur Rasulullox» deyishi.
Islomning besh rukni nima?
Imon keltirish.
Besh vakt nomoz ukish.
Zakot berish.
Ruza tutish.
Xaj kilish.
Ollox taologa imon insonni jismoniy va akliy kullikdan ozod etar ekan, uni marifatli kasb va xunarda moxir bulishga undaydi.
Imon takozosi Bilan xayot kechirgan ajdodlarimizdan jaxon axli ilmu xunar urganganligiga butun tarix guvoxdir.
Xazrati Ali shunday degan edilar:
«Mening besh pandimga kulok soling: xar biringiz xudodan uzgadan umid kilmang.
2. gunoxdan boshka narsadan kurkmang.
3-4. bilmagan narsani urganishdan va bilmagan narsani suraganda bilmayman deyishdan uyalmang.
5. sabrli buling. Boshning tanada tutgan urni kanday bulsa, sabrning imonda tutgan urni shundaydir.
Boshsiz tana bulmaganidek, sabrsiz imon xam bulmas. Xakikiy olim kimligini sizlarga aytadigan bulsam: insonlarga gunolarni bezab kursatmaydi. Ollox taolo makridan saklanishga kafolat bermaydi va Ollox taolo marxamatidan ularni noumid kilmaydi».
Al-Buxoriy uz xadislarida uz kushnisiga ozor bermagan, mexmonni xurmat kilgan, yaxshi suzlardan suzlagan yoki jim utirgan kishining oxirati imonli bulishligini kursatib:
«Imon oltmish tub'alardan iborat bulib, ularning eng afzali. «Lai loxa illolloxu» kalimasi bulsa, eng akllisi odamlarga ozr beoadigan narsalarni yuldan chetga chikarib tashlashdir.Xay xam imon shochalaridan biridir» - deb ta'kidlaydilar.
A.Navoiy imonli odam uzi tuku kushnimini och bulishiga chiday olmasligi xususida suzlab:
Anga dogi kerak etursa nasib,
Xoxida gar kulochu xoxi ummoch
deydilar.
Och va muxtojlar bilan dasturxonida borini baam kurmok bu diyonat va saxovat. Saxiy ximmatli va marxamatli inson fakiru kambagal xonodoniga uz xadya va exsonini olib Kirishi imonli kishiga xosdir. Ajdodlarimiz uzlarining ishlarini imon, diyonatga asoslanib olib borganlar.
Ulug bobomiz Amir Temur xam «dalat ishlarining 9 ulushi kengash, tadbir va mashvarat kolgan bir ulushi esa kiliya Bilan bajo keltirilur» - deb shark odatlarining uziga xos xususiyatlarini jaxonga taratgan edilar.
Imonli kishilarning kalbi tinik a begubor bulishi bilan birga, ma'rifatparardir.
Imonli kishi akl-zakovat soxibibulishi bilan birga insoniy, ijtimoiy muammolarni xal kilishda faol ishtirok etadi. Birovga iyonat kilmaydi. Imonli bulish odamni tanlagan yuli, goyasi.
Kimki shu yuldan kurashsa, uz goyasiga sodik, imonli odam buladi. Imonli bulish uz xalkiga va uning yaxshi an'analariga xurmat bilan karashadi.
Imon – bu or-nomus, ijdon, sadokat, burch kayui axlokiy tushunchalarni ifodalaydi. Yurtimiz ozodligi, or-nomus va inson kadr-kimmati yulida kurbon bulgan F.Xujae, A.Ikromov, Usmon Nosir, Chulpon, A.Kodiriylar chinakam imonli, insofli, vijdonli odamlar bulishgan.
Ularning uz xalkiga bulgan sodikligi, sadokati uzlari tanlagan yuldan kaytara olmadi. Mansab, pul uchun milliy an'annani oyok osti kilish imonga shak keltirishdir. Imonli kishi shunday saxovatliki, uning yuzidan nur yogilib turadi. Bu nur kishilarni uziga sexrlab kuyadi. Ziyo, nur fikr tovlanib turgan bunday imonli odamlar bor bulsin.
Imonning xususiyatlari xakida «Arastuning Iskandarga nasixati» da kuyidagicha kursatilagan: «Takadorlik imon vositasida kamol topadi. Imon esa fikru andisha soyasida xosil buladi. Bu dunyo xakida uzing bir fikr kilib kursang, uni uluglash maksadida narigi dunyoni xor tutmogini noloyik ish ekanligini tushunasan. Zero bu dunyo ranju balo xonasi, turumsiz muvakkat manzildir».
Imon- e'tikod susaygan joyda yolgonchilik, kalloblik razolat va kaboxat tantana kiladi.
Jamiyatni manna shunday illatlardan saklash va tozalash uchun avvalo yoshlarda e'tikodni mustaxkamlash shart. Chunki e'tikodsiz, imonsiz kishidan xar kanday yovuzlikni kutish mumkin. Imon-e'tikod esa bolalikdan tarkib toptiriladi. Bu soxada xalkmiz boy ijodiy tajribasi va an'anaga ega. Masalan yolgon gapirmaslik, xaromdan xazar kilish, chakimchilik, giybitdan uzini tiyish, omonatga xiyonat kilmaslik, tuxmat kilishdan kurkish, xatto dushmanga xam yomonlikni ravo kurishdan saklanish kabi fazilatlarni tarkib toptirish yoshlarni imon-e'tikodli kilib tarbiyalashga zamin yaratadi.
Anna shunday fazilatlarga eag bulgan yoshlar yuksak ma'naiyatli, dunyokarashining kalbi boy, oilasiga, dustlariga okibatli, xalki va ataniga sadokatli, imoni but e'tikodi mustaxkam kishilar bulib etishadi. Kelajagimizni Uzbekiston kelajagini anna shunday yoshlar yaratadi. Ana ixlos, ana e'tikod! Aynan shunday ixos, e'tikodni yoshlarda tarkib toptirishimiz kerak.
Biz shundagani komil ishonch Bilan kelajagimiz ishonchli kullarda deb ayta olamiz. Shunday yoshlarni tarbiyalagan xalk ulmaydi. Nomi ulmaydi.
Birinchi prezidentimiz I.A.Karimov xam «Uzbekiston kelajagi buyuk davlat», - degan bashoratida ana shu yoshlarni nazarda tutib aytgan edi. Bunday yoshlarni tarbiyalash biz murabbiylar zimmasiga kata ma'suliyat yuklaydi. Biz murabbiylar manna shu ma'suliyatli vazifani bajarishda xalkimizning asriy an'analariga tayanib ish kurishimiz lozim. Darslarda tarbiyaiy ishlar jarayonida buyuk allomalarning, bobokalonlarimizning xayotini yoshlarga ibrat iklib kursatishimiz kerak.
Masalan: A.Yassaviy xakida manna bu xikoyatni aytsa buladi. Yosh axmad maktabda ukib yurganida bir kuni domlasi bolalarga «Ertaga xammangiz bittadan tovukni bismil kilib keling. Lekin buni xech kim kurmasin», - deb topshirik beradi. Ertasiga xamma topshirikni bajarib keladi. Yolgizgina Axmadgina topshirikni bajarmaganligini aytadi. Domlasi sababini suraganda «Kaerga yashirinsam xam tepamda xudo kurib turaverdi. Ilojini topaolmadim», - deydi.
Buning uchun biz ularda ilos, e'tikodga extiyoj uygotishimiz kerak.
Masalan, Mashrabning xayotiga taullukli kuyidagi lavxani kuraylik. Mashrab onasi kornida ekanligida, ona bozorda bakollik dukoni yonidan utib ketayotganida erdan bir shingil uzumni olib artib eydi. Shunda kornidan: «Ona egan uzumning xakkini tulamasang, xozirok korningdan goyib bulaman» - degan ovoz keladi. Ona shoshib koladi va pul berib, bakkolni rozi kiladi. Manna shu rivoyatni aytib berish xam yoshlarni xalollikka, birovning xakkiga xiyonat kilmaslikka urgatadi.
Yoki Jaloliddin Manguberdining Chingizxon bilan bulgan sunggi xal kiluvchi jangini eslaylik. U bu jangda dushmanga taslim bulib, tirik kolishdan kura mardlarcha ulishni afzal biladi. Uz e'tikodiga sodik koladi. Xatto Chingizxon xam unga dushmanga xavas va xayrat Bilan karaydi. Koshki, shu yigit mening uglim bulsa edi, deb orzu kiladi. Uning bu jasoratini yoshlarga xar kansa urnak kilib kursatsak arziydi.
Yoki Said Axmadning «Ufk» romanida Ikromjon vatanga sadokatini yakayu yolgiz ugliga bulgan muxabbatdan xam yukori kuyadi.