1. Huquqshunoslik fani o`qitish metodikasining vazifalari, asosiy funksiyalari

________________________
О.Karimоva, Z.Gafarоv. Davlat va huquq asоslari. – T.: «O‘qituvchi», 1995.

3. Huquqiy fanlarni o'qitishda normativ-huquqiy hujjatlar bilan ishlash metodikasi

Jamiyatimizda mavjud bo‘lgan ko‘plab fanlar orasida pedagogika fanlari alohida o‘rin tutib, insoniyatning insonparvarlik missiyasini – o‘z avlodlariga yaratish, atrofdagi olamni o‘zgartirish, yashashga imkon beradigan barcha bilim bag‘rini yetkazishdir. tinchlik va hamjihatlik. Ota-bobolarimiz kelajak egasi bo'lganlarni tarbiyalash va o'rgatish jarayonida uni qanday qilib yaxshiroq qilishning ko'plab namunalarini topishga harakat qilganlar.

Afsuski, buni darhol anglab bo'lmadi: bolalarimizga nimani o'rgatish kerak? Nima uchun umuman o'qish kerak? va ularni qanday o'rgatish kerak? Usullar qo'yilgan savollarning barcha qiyinchiliklariga javob berishga harakat qildi, ularning asosiy vazifasi, mutaxassislarning fikriga ko'ra, juda muvaffaqiyatli va yaxshi natijalarga erishadigan o'qitish usullarini topish, tavsiflash va baholash edi. Har qanday metodikaning predmeti hamisha ta’limning pedagogik jarayoni bo‘lib, u bizga ma’lumki, o‘qituvchining faoliyatini ham, o‘quvchilarning yangi bilimlarni o‘zlashtirishdagi mehnatini ham o‘z ichiga oladi.
Huquqni o'qitish metodikasi o'z predmeti sifatida huquqni o'qitishning uslubiy usullari, vositalari, huquqiy sohada malaka va xulq-atvorni shakllantirishga ega. Bu maktabning “Huquq” fani uchun huquqiy material tanlab oladigan va umumiy didaktik nazariya asosida jamiyatda huquqiy madaniyatni shakllantirishning uslubiy vositalarini ishlab chiqadigan ilmiy fandir. Huquq fanini o‘qitish metodikasi ta’lim jarayonini takomillashtirish imkonini beradi. Kasbiy o‘qituvchi o‘z yutuqlaridan foydalanib, xatoga yo‘l qo‘ymaslik, jamiyat hayotida o‘zining munosib o‘rnini egallaydigan chinakam savodli, bilimli kadrlarni tayyorlashi mumkin. Hech kimga sir emaski, bugungi kunda biznesni muvaffaqiyatli yuritish, mamlakat siyosiy hayotida faol ishtirok etish yoki oddiygina yaxshi daromadga ega bo'lish imkonini beruvchi yuridik bilimdir. Yuqoridagi fanning asosiy vazifalari:
O'quv-huquqiy materialni tanlash va ta'lim tizimi uchun maxsus huquqiy kurslarni shakllantirish;
Huquqiy o'qitishning maxsus dasturlari, darsliklar va o'quv qo'llanmalarini yaratish;
Huquqni o'qitishning uslubiy texnikasi va tashkiliy shakllari tizimini aniqlash, o'quv qo'llanmalarini tanlash, shuningdek yuridik kursni o'qitish;
Mavjudlarini qo'llash samaradorligini hisobga olgan holda huquqni o'qitish usullarini doimiy ravishda takomillashtirish. Huquqni o‘qitish metodikasi juda dinamik fan bo‘lib, bu nafaqat qonunchilikning o‘zgarib borishi, uni boshqacha ko‘rib chiqish, yangi huquq normalari va odamlarning xulq-atvori modellarining paydo bo‘lishi, balki qonun hujjatlarining o‘zgarib borishi bilan ham bog‘liq. jamiyatning huquqiy madaniyatini shakllantirishni ta'minlaydigan huquqiy ta'limni tashkil etishga olimlarning. Keling, bunday fanning asosiy funktsiyalarini belgilaylik:
1. Amaliy va tashkiliy. Bu davlatda huquqiy ta’lim va tarbiyaning malakali tizimini barpo etish bo‘yicha o‘qituvchilarga aniq tavsiyalar berish imkonini beradi. Shu maqsadda xorijda va mamlakatimizda huquqiy ta’lim tajribasi umumlashtirilib, tizimlashtirilib, ta’lim-tarbiya va insonning huquqiy savodxonligini shakllantirishda o‘zining yuksak samaralarini bergan muayyan qonuniyatlar aniqlandi.
2. Dunyoqarash. Bu funktsiya talabalarning huquqiy voqelik masalalari bo'yicha ma'lum barqaror qarashlarini shakllantirishni, huquqning qadr-qimmatini va uning qoidalarini tushunishni, demak, davlat qonunlarini, shaxs huquqlarini hurmat qilish va ularga rioya qilish zarurligini ta'minlaydi.
3. Evristik. U huquqiy masalalarni o‘rganishdagi ayrim kamchiliklarni aniqlash va zarurat tug‘ilganda ularni huquqiy hayotni o‘tkazish va tushunish uchun yangi g‘oyalar bilan to‘ldirish imkonini beradi.
___________________
Mirhamidоv M. O‘zbekistоn: demоkratik huquqiy davlat va fuqarоlik jamiyati qurish yo‘lida. –T.: «Universitet», 2003.4. Prognostik.
Huquqiy ta'lim, shaxsning huquqiy madaniyatini shakllantirish muammolarini hal qilishning bir qismi sifatida ushbu funktsiya o'quv modellari shaklida o'quv jarayonining mumkin bo'lgan natijasini oldindan ko'rish va ularga erishish yo'llarini sozlash imkonini beradi.

Huquq fanini o‘qitish metodikasi doirasida huquq fanidan aniq o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etish, talabalarning bilim va ko‘nikmalarini diagnostika qilish, shuningdek, o‘qituvchi va talaba mehnatini ilmiy tashkil etish masalalari ko‘rib chiqiladi. Bu borada har qanday professional

Hudud huquqiy ta'limning o'ziga xos uslubini yaratishni o'rganishi kerak (hatto u mualliflik xususiyatiga ega bo'lmasa ham va huquqni o'qitishning mavjud yondashuvlari asosida, alohida farqlar bilan, talabalarning muayyan auditoriyasiga nisbatan shakllansa ham) . Ma’lumki, noyob hech narsani takrorlab bo‘lmaydi, demak, birovning yillar davomida to‘plangan va fan tomonidan umumlashtirilgan tajribasini ko‘r-ko‘rona o‘zlashtirishdan ma’no yo‘q. Shu munosabat bilan huquq fani o‘qituvchisi yuridik ta’limning taklif etilayotgan variantlarini ijodiy idrok etishni o‘rganishi kerak.
Har qanday ta'lim to'g'ridan-to'g'ri maqsadlarni belgilashga, ya'ni, qoida tariqasida, davlatdan kelib chiqadigan (yoki uning kuchi bilan belgilanadigan) va ijtimoiy rivojlanish ehtiyojlari bilan shakllanadigan maqsadlarni belgilashga bog'liq. Maqsad pedagogik faoliyatning yakuniy natijasining aqliy tasviridir va shuning uchun u o'qituvchining unga erishish uchun zaruriy harakatlarini belgilaydi. O`quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etuvchi o`qituvchi uning uchta tarkibiy qismining birligida aniq maqsadni shakllantiradi:
Ta'lim (biz bilim, ko'nikma, qobiliyatlarni o'zlashtirish haqida gapiramiz);
Ta'lim (shaxsiy fazilatlarni, dunyoqarashni shakllantirish);
Rivojlanish (qobiliyatlarni yaxshilash, aqliy kuch va boshqalar).
Umumiy maqsadlarni va aniq (operativ) ajrating. Ikkinchisi individual tadbirlar, darslar tashkil etish bilan bog'liq. 2001-02 yillarda mamlakatimizda huquqiy ta’limning umumiy maqsadlarini oydinlashtirish bo‘yicha ishlar olib borildi. Yangi davlat me'yorlari (Fuqarolik fanlari, ijtimoiy fanlar va yuridik ta'lim kontseptsiyalari, asosiy o'quv rejasi, Rossiya Federatsiyasi Ta'lim vazirligining yo'riqnomalari) yuqori darajadagi huquqiy madaniyatga ega bo'lgan shaxsni tarbiyalashning muhimligini belgilaydi. boshqa odamlarning huquqlari, burchlari va huquqlarini hurmat qiladi, muloqotda bag'rikenglik, huquqiy nizolarni hal qilishda demokratik va insonparvarlik nuqtai nazaridan. Huquqiy ta'limning maqsadlari quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin.
__________________________
Mavlonov A., Abdalova S., Allamberganova M., Ilyasova Z. O’quv mashg’ulotlarini tashkil etishda ta’lim texnologiyalari. O’quv qo’llanma. T.: “Tafakkur bo’stoni”, 2013yil 142 b
O'zining va o'zgalarning qonuniy manfaatlarini himoya qilish va himoya qilishga qodir fuqaroni tarbiyalash, uning faol fuqarolik pozitsiyasini shakllantirish;
Qonuniy xulq-atvor ko'nikmalarini shakllantirish, mamlakat qonunlari va xalqaro huquqni hurmat qilish;
Zo'ravonlik, urushlar, jinoyatlarga nisbatan murosasizlikni shakllantirish;
Milliy va demokratik an’ana va qadriyatlarni o‘rganish, ular asosida qonunlar takomillashtiriladi yoki uning yangicha munosabati shakllanadi va hokazo. Rossiyaning jahon hamjamiyatiga zamonaviy integratsiyalashuvi xalqaro huquq qoidalariga va odamlar qonunsizlik, yovuzlik va zo'ravonlikka qarshi kurashda himoya qilishga muvaffaq bo'lgan demokratik yutuqlarga alohida e'tibor qaratish imkonini berdi.
Maktabda huquqni o'qitish mazmuni "Ijtimoiy fanlar" ta'lim yo'nalishi bo'yicha Davlat bilim standartining moduli (qismi) shaklida taqdim etilgan (ushbu hujjatda maktabda huquqshunoslik fanini o'rganayotgan yoki boshqa yo'l bilan o'qiyotgan shaxs majburiy ekanligi ko'rsatilgan. o'rta ta'lim maktab o'quvchilarini tayyorlash sifatli amalga oshirilishi uchun o'quv jarayonini tekshirish, diagnostika qilishni bilishi kerak) va dasturlarda, darsliklarda ham ifodalangan.
Huquqni o'qitish metodikasi huquqiy ta'lim sohasidagi faoliyat usullarini o'rganadi - bu usullar juda xilma-xil bo'lishi mumkin, ammo ularning barchasi zamonaviy talabaga huquqni qanday o'rgatish, uning qobiliyatlarini qanday rivojlantirish, umumiy ta'limni shakllantirishni tushunishga imkon beradi. ko'nikmalar va qobiliyatlar. Mutaxassislar huquqni o'qitish shakllarini aniqlaydilar: guruh, individual va boshqalar. Huquqni o‘qitish metodikasi dars turlarini (masalan, kirish yoki takroriy-umumlashtiruvchi), o‘quv qo‘llanmalarini (ishchi daftarlari, o‘quvchilar, videoroliklar va boshqalar) – ya’ni o‘quv jarayoniga yordam beradigan va ta’minlaydigan narsalarni tushunishga ham o‘ziga xos yondashuvlarni yaratdi.
Huquqni o'qitish metodikasi bolalarning bilish qobiliyatlari, ularning yosh xususiyatlari, organizmning fiziologik xususiyatlariga asoslanadi. Shu munosabat bilan boshlang'ich maktabda huquqni o'qitish o'rta maktabdagi bir xil jarayondan keskin farq qiladi.
Huquqiy ta’lim samaradorligi talabalarning erishilgan bilim va ko‘nikmalari darajasi bilan ham baholanadi, shuning uchun o‘qitish metodikasi, huquqshunoslik sohasida ta’lim sifatini diagnostika qilishning yaxlit mexanizmi ishlab chiqilgan.
Huquqni fan sifatida o‘qitish metodikasi doimiy ravishda takomillashtirilmoqda. Olimlarning o‘quv jarayoniga yangicha yondashuvlari paydo bo‘ldi, mehnat amaliyotida samarasiz bo‘lgan narsalar o‘tmishga aylanib bormoqda.
Har qanday fanning zamirida, qoida tariqasida, butun bir tamoyillar tizimi - boshlang'ich tamoyillar mavjud bo'lib, bu fan bundan keyin qanday rivojlanishiga, bugungi kunda bizga nima berishiga bog'liq.
Huquqni o'qitishning zamonaviy metodikasi quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
Huquqiy ta'lim modellarining o'zgaruvchanligi va muqobilligi huquqni o'qitish sohasida juda ko'p turli xil yondashuvlar mavjudligini anglatadi va ular amalda amalda mavjud (bu yuridik ta'limning yagona, qat'iy majburiy tizimining yo'qligi bilan bog'liq: turli mintaqalar rivojlangan. huquqiy ta'limning o'ziga xos an'analari va xususiyatlari, albatta, davlat bilim standarti talablariga asoslanadi);
Huquqni o'qitishning individuallashuvi va tabaqalanishini ta'minlaydigan talabaga yo'naltirilgan yondashuv (har bir talaba bilan uning qobiliyat darajasi, huquqiy materialni idrok etish qobiliyatidan kelib chiqqan holda ishlash, bu o'quv jarayoniga kiritilgan har bir kishini rivojlantirish va tayyorlashga imkon beradi. );
Talabalarning ijtimoiy tajribasidan kelib chiqqan holda bilim faolligini faollashtirishning maksimal tizimi (maktab o'quvchilari bilimlarni mustaqil ravishda egallashni o'rganishlari, ta'lim faoliyatida faol ishtirok etishlari va kattalarning "ko'rsatmalariga" majburan amal qilib, nima sodir bo'layotganini passiv o'ylamasliklari kerak. va o'qituvchilar.Huquqiy tushunchalarni yaxshiroq eslab qolish va aniq bo'lishi uchun fanning nazariy pozitsiyalarini talaba ishtirokchisi bo'lgan real hayot misollari bilan diversifikatsiya qilish tavsiya etiladi - bu uning ijtimoiy tajribasi hisobga olinadi) ;
"O'qituvchi-talaba" muloqoti rejimida o'quv jarayoni sub'ektlarining ijobiy hissiy tajribasiga asoslangan ta'lim (huquqiy ta'lim faqat o'qituvchi va talabalarning bir-biriga o'zaro kelishilgan, mehribon, hurmatli munosabati darajasida muvaffaqiyatli bo'lishi mumkin. );
Ko'p bosqichli xarakterga ega bo'lgan (bolalar bog'chasi, maktab, universitetda huquqshunoslik bo'yicha o'qitish) huquqiy ta'limning professional darajada malakali va tasdiqlangan vertikalini yaratish. Bu shuni anglatadiki, huquqiy ta'lim bosqichma-bosqich bo'lishi kerak: erta bolalikdan boshlab, u maktabning yuqori bosqichiga qadar davom etadi, tabiiyki, bu bilan cheklanmaydi;
O'qituvchi va talabaning o'zaro kelishilgan harakatlari tizimiga tadqiqot komponentini kiritish (huquqni o'qitish jarayonida o'qituvchi o'z shogirdi bilan birgalikda huquqni o'rganadi, uning ta'sirining yangi mexanizmlarini "kashf qiladi", tizimlashtiradi, umumlashtiradi. huquqiy hodisalar);
Huquqiy ta’limning zamonaviy usullaridan, jumladan, telekommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish, masofaviy yuridik ta’lim va internet tarmog‘ida ishlash. Yangi elektron huquq darsliklari, multimedia dasturlari o‘qitishning boshqa metodikasini talab qiladi. Talabalarning mustaqil ishlarining ahamiyati ortib bormoqda.
Ta'limning an'anaviy tamoyillari hisobga olinadi: foydalanish mumkinligi va amalga oshirilishi; ilmiy xarakterga ega bo'lish va o'quvchilarning yoshi, individual imkoniyatlarini hisobga olish; tizimli va izchil; kuch; nazariya va amaliyot o'rtasidagi bog'liqlik; ta'lim sohasida ta'lim.
_________________________
Davlat va huquq nazariyasi. Darslik. H.T.Оdilqоriyev, I.T.Tulteev va bоshq. Prоf. X.T.Оdilqоriyev tahriri оstida. –T.: «Sharq», 2009. –528 b.
Huquqni o'qitish metodikasi nafaqat fan, balki butun bir san'at ekanligiga rozi bo'lish kerak, chunki hech qanday nazariy tadqiqotlar yoki amaliy tavsiyalar o'qituvchilar orasida o'z-o'zidan va empirik tarzda tug'iladigan turli xil uslubiy texnikalarning o'rnini bosa olmaydi. Shunga qaramay, eng samarali tajriba aynan ilmiy bilimlar asosida yaratilganligi va unga zid emasligi isbotlangan.
O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi va TDYUda xalqaro huquq va qiyosiy huquqshunoslik fakulteti tashkil etish to’g’risidagi taklifiga rozilik berilishi, fakultetning asosiy hamkorlari sifatida Yaponiya tomonidan - Nagoya universiteti, GFR tomonidan - Regensburg universiteti belgilandi. Mazkur belgilov zamirida kundan - kun jahon hamjamiyati bilan faol aloqalar olib borayotgan O’zbekistonda xalqaro xususiy huquq, shu jumladan xalqaro arbitraj huquqini chuqur o’rganish, milliy va yapon, nemis huquqi hamda boshqa rivojlangan xorijiy davlatlar huquq tizimlarini qiyosiy tahlil qilish asosida yuqori malakali yuridik kadrlar tayyorlash sohasida aytish mumkinki tamal toshi qo’yildi.
Shuningdek, ushbu farmon bilan quyidagilar yuridik ta’lim va fanni yanada rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari belgilandi. Jumladan, zamonaviy talablar, ilg’or xalqaro yuridik tajriba va mehnat bozori ehtiyojlari asosida yuqori malakali, ijodiy fikrlaydigan, halol kadrlar tayyorlashni ta’minlash, o’qitishning kredit-modul tizimini va talabalar bilimini baholash usullarini takomillashtirish, o’quv jarayonida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng qo’llash hamda o’quv bazasini modernizatsiyalash, klinik yuridik ta’limni rivojlantirish yo’li bilan o’quv jarayoni va huquqni qo’llash amaliyoti o’rtasida uzviy aloqani ta’minlash, rivojlangan xorijiy davlatlarning yetakchi ta’lim va ilmiy muassasalari bilan hamkorlikni, qo’shma huquqiy tadqiqotlarni, professor-o’qituvchilar va talabalar o’zaro almashinuvini faollashtirish, axborot huquqiy texnologiyalar va tizimlarni (Legal Tech) ishlab chiqqan holda davlat va huquq sohasida ilmiy va innovatsion tadqiqotlarni o’tkazish, «Elektron universitet» (E-University) tizimini joriy etgan holda ochiq, shaffof, sub’ektivlik va suiste’molchilikdan xoli bo’lgan ta’lim muhitini yaratish va TDYU va yuridik fakultetlarni xalqaro tan olingan ta’lim muassasalari reytingiga kiritish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali milliy yuridik ta’lim raqobatbardoshligini hamda uning xalqaro o’rnini oshirish kabi masalalar ta’kidlangan edi. Akademik mobillikni ta’minlash maqsadida hamda ta’limni jahon standartlariga ko’tarish maqsadida so’nggi yillarda TDYU va 6 ta nufuzli xorijiy universitetlar o‘rtasida hamkorlik ya’ni qo‘shma ta'lim dasturlari yo‘lga qo‘yilib, shartnomalar imzolanib talabalar almashinildi.
Xususan, 2021 yil 20 avgustda M.Narikbaev nomidagi Qozog'iston gumanitar yuridik universiteti bilan shartnoma imzolandi. Narikbayev qo'shma ta'lim dasturlarini amalga oshirish to'g'risidagi (2,5 + 1,5 sxemasi bo'yicha) shartnomaga ko'ra "Xalqaro huquq" mutaxassisligiga 56 talaba qabul qilindi, shuningdek yuridik texnikum bitiruvchilari uchun ham shartnoma (2 + 1 sxemasi bo'yicha) ilk amaliy ishlar amalga oshirildi.
2020 yil 8-iyulda Y.Kupala nomidagi Grodno davlat universiteti (Belarus Respublikasi) bilan shartnoma imzolandi. Oliy ta'limning 1 - bosqichiga tayyorgarlik ko'rish uchun "3 + 1 sxemasi bo'yicha " qo'shma ta'lim dasturlarini yaratish to'g'risida va ushbu shartnomaga muvofiq, xususiy xalqaro huquq doirasida 37 talaba bakalavr qo'shma dasturiga qabul qilindi. 2021 yilning 24 avgustida esa yuridik texnikum bitiruvchilari uchun yangi shartnoma (2 + 1 sxemasi bo'yicha) imzolandi.
2020 yil 12-oktabr kuni Londonning Qirolicha Mariya universiteti (Buyuk Britaniya) va TDYU o‘rtasida ilm-fan va taʼlim sohasida hamkorlik to‘gʼrisida Anglashuv memorandumi va magistrutura darajasidagi ikki diplom (double degree) kelishuvi imzolandi.
2020 yil 07-dekabr kuni M.Romeris universiteti (Litva) va TDYU o‘rtasida ilm-fan va ta'lim sohasida hamkorlik to‘g‘risida Anglashuv memorandumi, va magistrutura darajasidagi ikki va uch diplomli (double and triple degree) kelishuvi imzolangan.
2020 yil 22-dekabrda TDYU hamkor universiteti Sharqiy Xitoy siyosiy fanlar va huquq universiteti bilan hamkorlik to‘g‘risida Anglashuv memorandumi, shuningdek, talaba va o‘qituvchilar almashinuvi kelishuvi hamda ikki tomonlama diplomli dastur kelishuvlari imzolangan. Ikki tomonlama diplomli dastur kelishuvi o‘quv dasturi va rejasini tuzish bilan bog‘liq ishlar davom ettirilmoqda.
2021 yil 20-may kuni N.Lobachevskiy nomidagi Nijniy Novgorod davlat universiteti bilan qo'shma ta'lim dasturlari asosida ta'lim faoliyatini tashkil etish to'g'risidagi (3 + 1 sxemasi bo'yicha) shartnomasi tuzildi.
Ta’kidlash kerakki, TDYU da so’nggi yillardagi keskin, ijobiy o’zgarishlar natijasida, reytingda Toshkent davlat yuridik universiteti (TDYU) dunyoning 94 ta mintaqa va davlatlaridan qatnashgan minglab universitetlar orasida 401-oʻrinni egalladi. TDYU mazkur reytingda mamlakatimiz oliy taʼlim muassasalari orasida eng yuqori natijani qayd etdi.
So’nggi yillarda kichik yuridik xodimlar tayyoyorlashga, yuridik xizmatlarni kuchaytirish maqsadida tashkil etilgan yuridik kollejlarning ham texnikum darajasiga o’tkazilishi hamda mazkur yuridik texnikumlarda ham 2020-2021 o’quv yilidan o’qitishning modul tizimi joriy etilishi ta’limga innovatsion yondashuvlardan biri bo’ldi.
2020-yil 30-oktabrda “O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi yuridik texnikumlari faoliyatini takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi hukumat 5987-sonli qarori7 qabul qilingan edi. Ushbu qarorda yuridik texnikumlariga o‘qishga qabul qilish tartibi to‘g‘risidagi Nizom tasdiqlanib, unda texnikumlarga abituriyentlarning hujjatlarini qabul qilish, kirish imtihonlarini o‘tkazish tartibi, kirish imtihonlari natijasi bo‘yicha berilgan apellatsiyalarni ko‘rib chiqish hamda ularni o‘qishga qabul qilish normativlari aniq ko’rsatib o’tilgan edi.
____________________________
Urumov A.V. "Davlat va huquq nazariyasi" fanini o'qitishning didaktik tamoyillari / Urumov A. V. // Yuridik ta'lim va fan.-2010. - N 3.-S. 25-29.