1. Ichki nazorat tizimi va ichki auditga qo’yilgan talablar Ichki nazoratning turlari

Xulosa va takliflar

Ushbu kurs ishimizda keltirilgan mavzudagi jumlalarni tahlil qilish orqalishuni takidalshimiz mumkinki moliyaviy hisobot auditini to’g’ri tashkil qilish va ulardagi ma’lumotlarni haqqoniyligini tekshirish O’zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri bayon qilib berilgan. Shuningdek, mamlakatimiz xo’jalik sube’ktlarida moliyaviy hisobot auditini to’g’ri tashkil qilinishi va amaliy tahlil qilish natijasida ularning moliyaviy faoliyatini yanada mustaxkamlash chora tadbirlari kurs ishimizning dolzarbligini belgilab beradi. Auditning paydo bo’lishi va rivojlanishi hamda auditorlik tashkiloti yuqori sifatli professional xizmat ko’rsatishga erishishi uchun o’z faoliyatini shunday tashkil etishi kerak-ki, uning ish bajarish yoki xizmat ko’rsatishda qatnashayotgan xodimlari quyidagi talablarga javob berishi lozim:

halollik va haqqoniylik;

professional kompetentlilik va zarur tajriba hamda malakaga egalik;

professional axloq normalariga rioya qilish va belgilangan standartlar (shu jumladan korxonadagi ham) talablarini bajarish;

o’z professional majburiyatlarini bajarish chog’ida xodimlarga ma’lum bo’lgan axborotlarni maxfiy (sir) tutish printsipiga rioya qilish va hokazo.

Mijoz-korxona rahbariyati shartnoma asosida professional xizmatlar ko’rsatayotgan auditorlar faoliyati ustidan joriy nazorat o’rnatishi va

ko’rsatiladigan xizmatlar sifatiga ta’sir etuvchi muammolar yuzaga kelganda ularga ma’lum qilishi mumkin.

Ta’kidlash, joizki odatda buyurtmachi auditorlik tashkilotiga murojat qilganida bitta emas, balki bir necha xizmatni olishni hohlaydi. Shuning uchun ayrim xizmat turlarini alohida ko’rib chiqishimiz mumkin. Bu holatlar albatta auditorlik faoliyatini vazifalarini bajarishda auditorlik tamoyillarini mustaxkamligini ta’minlaydi.Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’z faoliyatini amalga oshirish jarayonida bir qator omillarning ijobiy va salbiy ta’siri ostida bo’ladi. Omillarning salbiy ta’siri birgalikda ijobiy ta’sirni yo’qqa chiqarishi va aksincha bo’lishi mumkin.

Xo’jalik sub’ekti faoliyat sohasini belgilab beruvchi ushbu omillarga moslashishga majburdir. Omillarning har qanday tavsifi muayyan maqsadlarga xizmat qiladi. Bozor sharoitlarida korxona bir vaqtning o’zida iqtisodiy munosabatlarning ham sub’ekti, ham ob’ekti bo’lib harakat qiladi, tegishlicha, u turli omillarning dinamikasiga ta’sir qilish imkoniyatlariga ega. Shundan kelib chiqib, korxonalarning boshqaruv xodimlari ishini tashkil qilishga, ularning kasbiy mahoratiga bog’liq ichki omillar ta’sirida dinamik rivojlanishi tendentsiyalarini e’tibor qaratilsa, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy barqarorligining ichki omillariga aktivlarning holati va ularning aylanuvchanligini, moliyaviy resurslarning tarkibi va nisbatini, moliyaviy resurslarning paydo bo’lishi manbalarini kiritadi.

Ichki audit xizmatini tashkil etish va uni takomillashtirish quyidagi xulosa va takliflarga keltirib o’tdik:

- Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda ichki auditning maqsadi, korxonaxodimlarining qonuniy va me’yoriy hujjatlarga va kasb faoliyati standartlariga rioya etishni nazorat qilish, tomonlar manfaatlari o’rtasidagi nizolarni bartaraf etish, xo’jalik yurituvchi sub’ekt amalga oshirayotgan operatsiyalarning xususiyatlari va qo’lamlariga mos ishonchlilikni ta’minlash hamda xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatidagi xatarlarni kamaytirish yo’llaridan iboratdir.

- Aktsiyadorlik jamiyatlarida barcha aktsiyadorlarni huquqlarini tengligini ta’minlagan holda, ularga xizmat qiladigan ichki audit xizmati xodimlarining ob’ektivligi va mustaqilligini ta’minlash lozim.

- Mulkdorlar va investorlarni qiziqtirgan bir savol mavjud bu ham bo’lsa, moddiy boyliklarining ahvoli va ulardan samarali foydalanilayotganligi, eng keraklisi undan qancha daromad olayotganligi qiziqtiradi. Ushbu holatdan kelib chiqib, ichki audit o’z tekshirishlari natijasini doimiy ravishda investorlarga ham oshkor etib borishi lozim, bu esa aktsiyadorlarning axborotlar olishini ta’minlaydi.

- Ichki audit xizmati xodimlarini doimiy va barqaror ishlash uchun kuzatuv kengashi tomonidan imtihonlar, seminarlar va kerak bo’lsa o’zaro bahs munozaralar olib borishni tashkil etish, ichki auditor tomonidan aniqlangan kamchiliklar va suistimolliklardan kelib chiqib, ularga moddiy jihatdan rag’batlantirishlar olib borish va shu asosda kuzatuv kengashi tomonidan fond ajratilishi maqsadga muvofiq bo’lar edi.

- Aktsiyadorlik jamiyatlarida ichki nazorat tizimini samarali yuritilishida ichki audit xizmatining ko’lamini oshirish va uni baholash, ular tomonidan diomiy nazoratda turishini ta’minlash zarur.

- Ichki auditorlik standartlarini hamda ichki auditorlarning axloqiy talabini me’yoriy xujjatlarga mos kelgan holda ishlab chiqish va amalda tadbiq etish lozim.

Xulosa sifatida shuni ta’kidlash joizki, yuqorida keltirilgan aktsiyadorlarni huquqini ham himoya qilishda muhim omil bo’lib xizmat qiladi. Aktsiyadorlik jamiyatlarida ichki audit xizmatini mukammal joriy etsak, korxonalarning moliyaviy xo’jalik faoliyatini to’g’ri va ishonarli yuritish, aktsiyadorlarga dividend to’lash tizimi, qimmatli qog’ozlar bozorini takomillashtirish, korxonalarningmoliyaviy barqarorlikka erishishi hamda mamlakatimizda aktsiyadorlik jamiyatlarining samarali faoliyat yuritishida xizmat qiladi.