X (iks) nazariyasiga ko‘ra, namunaviy yollanma xodim - tabiatan yolqov bo‘lgan kishi, shu sababli u topshirilgan ishdan bo‘yin tovlashga urinadi, unda izzat talablik, mas’uliyat sezish, faxm - farosat etishmaydi. Bunday holatda xodimni doimo majburlash, nazorat qilish, jazolash va jarima solish bilan qo‘rqitib turish zarur. Y (igrik) nazariyasi birinchisiga qarama-qarshi: yollanma ishchilar tabiatan faol, ularga tashabbuskorlik va uddaburonlik, o‘z zimmasiga mas’uliyat olish 287 saloxiyati xosdir. Bunday xolda menejerlik vazifasi kishilar o‘z maqsadiga va qiziqishlariga g‘oyat maqbul tarzda erishadigan shart-sharoitni barpo etishdan iborat. Kompaniyaning siyosati va istiqboli esa xodimlarning xulq atvoriga asoslangan xolda tashkil etilishi kerak. Bu nazariyaga muvofiq keluvchi ishchini rag‘batlantirish va unga qulay muhit yaratib berishgina kifoya qiladi. Albatta, xar ikkala nazariya ham faqat nazariyadir. Amaliyotda ular sof ko‘rinishda bo‘lmaydi. Inson murakkab va ziddiyatli mavjudot. U o‘zida xam birinchi, xam ikkinchi modellar sifatini mujassamlashtiradi.
Liderlik hodisasi to`g`risida gap ketar ekan, liderlik nazariyalari xaqida ham
qisqacha to`xtalib o`tish o`rinlidir. Hozirgi kunga qadar liderlik to`g`risida asosan
uchta nazariya mavjud:
• Xarizmatik nazariya;
• vaziyatga bog`liqlik nazariyasi;
• sintetik nazariya.
Xarizmatik nazariya
Birinchisi ''liderlik sifatlari nazariyasi"dir yoki xarizmatik nazariya.
Uning mohiyati shuki, hamma ham lider bula olmaydi, ayrim shaxslarda shunday
sifatlar yig`indisi
tug`ma mavjud bo`lib, ular uning guruhda lider bo`lishini
ta’minlaydi. Masalan, 1940 yilda amerikalik K. Berd 79 sifatdan iborat bo`lgan
liderlik qirralari ro`yxatini tuzdi. Bu ro`yxatda jumladan tashabbuskorlik
muloqotga kirisha olish, yumor hissi, o`ziga ishonch, tez va aniq qarorlar qabul
kila olish, tashkilotchilik kabi sifatlar bor edi. Lekin bu nazariyaning xatoligi
shunda ediki, birinchidan, u yuqoridagi sifatlar qanday qilib namoyon bo`ladi-yu,
qanday shakllanishini tushuntirib bera olmadi, ikkinchidan, so`roqlar mobaynida
birorta sifat ham mutlaq ko`p marta qayd etilmadi.
Dostları ilə paylaş: |