1-ilova №202 y. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

TAHLIL MAZMUNI BO‘YICHA
-chizma

Tematik

Kompleks

Lokal

Bank faoliyatining

barcha jarayonlari
tahlil qilinadi

Bank faoliyatining

alohida olingan
jarayonlari tahlil qilinadi

Bankning ma’lum

bir operatsiyasi, bo‘linmasi tahlil qilinadi

Tahlilning mazmuniga ko‘ra amalga oshiriladigan tahlillar uning mazmuni va ko‘zlangan maqsadiga ko‘ra yuqorida ko‘rib o‘tilgan tahlil subyektlarining barchasi tomonidan amalga oshirilishi mumkin.

Lekin, lokal va tematik tahlil asosan ichki tahlil sirasiga kiradi.
Kompleks tahlil asosan bankning ma’lum bir hisobot davridagi faoliyatini o‘rganishga qaratilmog‘i lozim. Lokal tahlilda bankning ma’lum bir fi liali faoliyati yoki ma’lum bir faoliyat turi, masalan, kredit operatsiyalari tahlil qilinadi. Tematik tahlilda faoliyatning ayrim turlari, ularni yanada samaraliroq tashkil etish maqsadida o‘rganiladi.
Tahlil qilinayotgan davrga ko‘ra bank faoliyati tahlili quyidagicha tasniflanadi.
3
TAHLIL DAVRI BO‘YICHA

-chizma

Istiqbolli

Operativ

Joriy

Bank operatsiyalarini amalga oshirish jarayonida amalga oshiriladi

Kelgusi davrda bank strategik rejalarini aniqlash, biznes rejani muvofi qlashtirish maqsadida o‘tkaziladi.


Ma’lum muddatda (kundalik, haftalik, oylik) o‘tkaziladi

Operativ, joriy va istiqbolli tahlillar bankning ichki tahlili hisoblanadi. Ular asosan amalga oshirilayotgan bank operatsiyalarini baholash, unga ta’sir etayotgan omillarni aniqlash, kelgusida faoliyat samaradorligini oshirish uchun istiqbolli chora-tadbirlar belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi. Operativ tahlil odatda har bir operatsiyani amalga oshirishi uchun mas’ul bo‘lgan xodimlar tomonidan amalga oshiriladi. Joriy va istiqbolli tahlillar bankning ichki apparati tomonidan amalga oshiriladi. Qaror qabul qilish uchun bank boshqaruviga taqdim etiladi. Bank boshqaruvi tahlil natijalarini umumlashtirgan holda faoliyat samaradorligini yaxshilash yuzasidan Qarorlar qabul qiladi.

Bundan tashqari iqtisodiy adabiyotlarda tahlil boshqaruv obyektiga qarab moliyaviy va boshqaruv tahliliga ajratilishi ham ta’kidlab o‘tilgan.
Moliyaviy tahlilda pul mablag‘larining harakati, daromadlar tarkibi va miqdori, xarajatlar tarkibi, moliyaviy natijalari, moliyaviy resurslar, moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari va faoliyat rentabelligi kabilar hisob tizimi va moliyaviy hisobotlar ma’lumotlaridan foydalangan holda o‘rganiladi. Boshqaruv tahlilida asosan bankka chetdan jalb etilgan va o‘z mablag‘larini samarali boshqarish, passiv va aktiv operatsiyalarini muvofi qlashtirish, kredit portfelini boshqarish, mehnatning tashkil etilishi, asosiy vositalar va yordamchi materiallardan samarali foydalanish, daromad va xarajatlarni boshqarish kabilar nazarda tutiladi.
Yuqorida bildirilgan fi krlarni xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, bank faoliyati tahlilining turlari har xil bo‘lishiga qaramasdan, ulardan tahlil jarayonida o‘rganilayotgan ko‘rsatkichning mazmun mohiyatiga qarab turli usullarni qo‘llab, taqqoslanayotgan ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi farqlar va bu farqlarni keltirib chiqargan omillar aniqlanadi.
Bank faoliyati tahlili jarayonida ma’lum bir bankning faoliyatini boshqa bir bankining faoliyati bilan taqqoslab o‘rganish ham muhim ahamiyatga ega.
Bir bankning hududlardagi fi liallari faoliyatining turli jabhalarini taqqoslash orqali, Bank boshqaruvi ilg‘or amaliyot tajribasini ommalashtirish imkoniyatlariga ega bo‘ladi. Respublikamizda O‘zbekiston Respublikasi banklari assotsiatsiyasi qoshida tashkil etilgan «Axbor Reyting» kompaniyasi tomonidan mavjud barcha tijorat banklarining har choraklik va yillik faoliyatlari natijalari xalqaro andozalarga asoslangan holda tahlil qilinadi.
Uning natijalariga asosan bank faoliyati baholanadi. Bu o‘z navbatida, banklar tomonidan raqobat muhitida uning raqobatbardoshligini oshirish uchun faoliyatining qaysi jihatlarini samarali boshqarish haqida chora-tadbirlar belgilashiga yordam beradi.
Bank faoliyatini har tomonlama chuqur tahlil qilishda statistikada qo‘laniladigan guruhlash, iqtisodiy indekslash, zanjirli almashtirish, balans, korelyatsiya, regretsiya, matritsa kabi uslublardan har tomonlama foydalaniladi. Hozirgi zamon bank texnologiyalari, matematik dasturlardan oqilona foydalanish faoliyat tahlilining tezkorligi va samaradorligini oshiradi.

So'nggi yillar bank ishida chuqur o'zgarishlar, mijozlarga xizmat ko'rsatishni tashkil etish va shakllarida, bank boshqaruvi uslublarida ko'plab yangiliklar davri bo'ldi. An'anaviy bank faoliyati murakkablashdi va yangi xususiyatlarga ega bo'ldi. Shu bilan birga, ilgari bank amaliyotida o'xshashi bo'lmagan yangi turdagi moliyaviy operatsiyalar va xizmatlar paydo bo'lmoqda. Shu bilan birga, bank faoliyati bilan bog'liq risklarning sezilarli darajada ortishi kuzatilmoqda va har qanday bank uchun ularni oldindan ko'rish va minimal darajaga tushirish muhimdir.

Mavzuning dolzarbligi: Rossiya banklari yuqori xavf sharoitida ishlashga majbur va ko'pincha o'zlarining xorijiy hamkorlariga qaraganda inqirozli vaziyatlarga tushib qolishadi. Bu, birinchi navbatda, o'z moliyaviy ahvolini, jalb qilingan va joylashtirilgan mablag'larni, xizmat ko'rsatilayotgan mijozlarning ishonchliligi va barqarorligini etarli darajada baholamaslik bilan bog'liq. Bank (kredit muassasasi), har qanday tashkilot singari, o'z egalari (aksiyadorlari, aktsiyadorlari) tomonidan unga qo'yilgan kapitaldan maksimal foyda olish uchun tashkil etiladi va ishlaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklar uchun qo'shimcha resurslarni jalb qilish imkoniyati ularning moliyaviy barqarorligi darajasi bilan aniq belgilanadi. Shu munosabat bilan bankning moliyaviy holatini tahlil qilishning roli va ahamiyati sezilarli darajada oshadi.
Mahalliy bank tizimi rivojlanishning yangi bosqichiga – inqiroz bosqichiga kirdi. Har tomonlama va chuqur tahlil asosida boshqaruv sifatini oshirish nafaqat muhim, balki mahalliy bank tizimini mavjud vaziyatdan olib chiqishning bir necha yo‘llaridan biriga aylanmoqda.
Tijorat bankida moliyaviy tahlil o'z faoliyatining iqtisodiy samaradorligini baholash tizimi va uni boshqarish sifatini baholash usuli sifatida ikkita asosiy o'zaro bog'liq sohada amalga oshiriladi: moliyaviy natijalarni tahlil qilish va bankning moliyaviy holatini tahlil qilish. .
Moliyaviy holatni tahlil qilish - bu bankning pul mablag'larini shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonini, shuningdek, samarali bank faoliyatini tashkil etish uchun zarur bo'lgan mablag'larning etarliligini o'rganish usullari majmuidir.
Bank tizimi davlat iqtisodiyotining faoliyatida nihoyatda muhim rol o'ynaydi. Bozor munosabatlarining rivojlanishi va shakllanishi sharoitida bu rol yanada ortib boradi. Majoziy ma'noda uni xo'jalik organizmining "qon aylanish tizimi" deb atash mumkin, u orqali korxonalar, tashkilotlar, muassasalar va aholining o'zaro hisob-kitoblari va to'lovlari o'tadi.
Banklar kredit tizimining asosiy bo'g'inidir. Ular aholining turli qatlamlarining vaqtincha bo'sh mablag'larini, jamg'armalari va daromadlarini harakat kapitaliga jalb qiladi va aylantiradi, turli xil kredit vositachiligi, investitsion, ishonchli va boshqa operatsiyalarni amalga oshiradi. Banklar – korxona, muassasa, tashkilotlar, aholi va boshqa resurslardan bo‘sh pul mablag‘larini jalb qilish, xalq xo‘jaligi uchun kassa va hisob-kitob xizmatlari, valyuta va boshqa bank operatsiyalarini amalga oshirish orqali xo‘jalik yurituvchi subyektlar va fuqarolarga kredit berish vazifasini bajaradigan muassasalardir.
Moliyaviy tahlil tushunchasi ancha keng talqinga ega va uning mohiyati to'g'risida iqtisodiy nazariyada konsensus mavjud emas.
Iqtisodiy tahlil nazariyasida moliyaviy tahlil boshqaruv va moliyaviy hisobning tarkibiy qismi sifatida qaraladi. Shu bilan birga, boshqaruv hisobi deganda nafaqat buxgalteriya hisobining o'zi, balki rejalashtirish, statistika, xo'jalik faoliyatini tahlil qilish ham tushuniladi, bu esa o'z navbatida moliyaviy tahlilni o'z ichiga oladi.
Moliyaviy menejmentda moliyaviy tahlil rejalashtirish bilan birgalikda ushbu ilmiy fanning mustaqil bo'limi bo'lib, uning barcha bosqichlarida va barcha shakllarida (aktivlar, mablag'lar manbalari, kapital, moliyaviy qo'yilmalarni boshqarishda) qo'llaniladigan moliyaviy boshqaruv vositasidir. . Amaliy ma'noda moliyaviy tahlil menejmentning elementi, uning tarkibiy qismidir. Shu bilan birga, V.V. Kovalevning ta'kidlashicha, har qanday ob'ektni moliyaviy boshqarish "atrof-muhit sharoitida o'z faoliyatining ishlab chiqarish va moliyaviy yo'nalishlarini baholash, ushbu faoliyatni ta'minlash uchun mablag'lar manbalarini izlash va safarbar etish va manfaatdor barcha kontragentlar bilan moliyaviy hisob-kitoblarni amalga oshirishni nazarda tutadi. ushbu ob'ekt (davlat, mulkdorlar, investorlar, kreditorlar va boshqalar)".
Tijorat banki (keyingi o'rinlarda - MB) faoliyatini tahlil qilish uning faoliyatini boshqarishning ajralmas qismi sifatida quyidagilarni o'z ichiga oladi:
nazorat qiluvchi organlar tomonidan tijorat banki uchun belgilangan me’yorlarning bajarilishini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar qiymatlarini aniqlash;
tijorat banki kapitalini, ya’ni o‘z mablag‘larini boshqarish samaradorligi ko‘rsatkichlarini tahlil qilish;
tijorat bankining o'z va jalb qilingan mablag'lari tannarxini tavsiflovchi ko'rsatkichlarni hisoblash va tahlil qilish;
bankning faol operatsiyalari ko'rsatkichlarini, unga qo'yilgan mablag'larning likvidligini hisobga olgan holda tahlil qilish, turli faol operatsiyalarning rentabelligini aniqlash;
tijorat bankining moliyaviy holati va faoliyatiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash va tahlil qilish.
Moliyaviy tahlil - moliyaviy xarakterdagi ma'lumotlarni to'plash, o'zgartirish va ulardan foydalanish usuli bo'lib, quyidagi maqsadlarda foydalaniladi:
Tashkilotning joriy va istiqbolli moliyaviy holatini baholash;
Tashkilotning mumkin bo'lgan va tegishli rivojlanish sur'atlarini ularning moliyaviy ta'minoti nuqtai nazaridan baholash;
Mavjud mablag' manbalarini aniqlash va ularni jalb qilish imkoniyati va maqsadga muvofiqligini baholash;
Tashkilotning bozordagi o'rnini bashorat qiling.
L.G'ning so'zlariga ko'ra. Batrakova, tijorat bankining tahlili - bu bank faoliyatining moliyaviy natijalarini o'rganish, sodir bo'layotgan jarayonlarning omillari, tendentsiyalari va nisbatlarini aniqlash, bankning rivojlanish yo'nalishlarini asoslash bilan bog'liq maxsus bilimlar tizimi.
Tijorat bankida moliyaviy tahlil o'z faoliyatining iqtisodiy samaradorligini baholash tizimi va uni boshqarish sifatini baholash usuli sifatida o'zaro bog'liq bo'lgan ikkita yo'nalishda amalga oshiriladi: moliyaviy natijalarni tahlil qilish va bankning moliyaviy holatini tahlil qilish.
Moliyaviy natijalarni tahlil qilish moliyaviy, mehnat, moddiy va boshqa resurslardan foydalanishdan olingan daromadlar miqdorini, resurslarning barcha turlari bo'yicha xarajatlarni, shuningdek, kredit muassasasi foydasi miqdorini va uni taqsimlashni aniqlash va tahlil qilish imkonini beradi. U kredit tashkilotining daromadlari to'g'risidagi hisobotida mavjud bo'lgan ma'lumotlarni tahlil qiladi.
Moliyaviy holatni tahlil qilish - bu bankning pul mablag'larini shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonini, shuningdek, samarali bank faoliyatini tashkil etish uchun zarur bo'lgan mablag'larning etarliligini o'rganish usullari majmuidir.
Moliyaviy holatni tahlil qilish quyidagilar uchun zarur:
Moliyaviy holatni aniqlash;
Fazoviy-vaqtinchalik kontekstda moliyaviy holatdagi o'zgarishlarni aniqlash;
Moliyaviy holatning o'zgarishiga sabab bo'lgan asosiy omillarni aniqlash;
Moliyaviy ahvolning asosiy tendentsiyalari prognozi.
Tijorat banki moliyaviy tahlilining asosiy vazifalari (1.2.1-rasm) quyidagilardan iborat:
Tahlil ob'ektining moliyaviy holatini, moliyaviy natijalarini, samaradorligini va tadbirkorlik faoliyatini ob'ektiv baholash;
Erishilgan holatning omillari va sabablarini va olingan natijalarni aniqlash;
Qabul qilingan boshqaruv qarorlarini tayyorlash;
Moliyaviy holat va moliyaviy natijalarni yaxshilash, barcha faoliyat samaradorligini oshirish uchun zaxiralarni aniqlash.
Guruch. 1.2.1 Tijorat banki moliyaviy tahlilining asosiy vazifalari
U amalga oshiradigan tahlilning markaziy vazifasi ilg'or tajriba va fan va amaliyot yutuqlarini o'rganish asosida faoliyat samaradorligini oshirish uchun zaxiralarni izlashdan iborat.
Bizning fikrimizcha, moliyaviy tahlil, bankning iqtisodiy samaradorligini o'rganuvchi va tavsiflovchi mustaqil boshqaruv funktsiyalaridan biri hisoblanadi, ya'ni bank faoliyatining iqtisodiy samaradorligini baholash tizimi tahlilni boshqaruv funktsiyasi, asosi sifatida amalga oshirish imkonini beradi. shundan bankning moliyaviy natijalari va moliyaviy holatini tahlil qilish.
Tijorat bankining moliyaviy tahlilining vazifalari (1.2.2-rasm), V.V. Shcherbakov, quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Bankning o'z mablag'larini (kapitalini) boshqarish samaradorligini baholash;
omillarning bankning moliyaviy natijalari va moliyaviy holatiga ta'sirini aniqlash;
Bank aktivlari va passivlarini boshqarish samaradorligini baholash;
bank tomonidan o'z faoliyati uchun majburiy iqtisodiy standartlar, shu jumladan likvidlik ko'rsatkichlari bajarilishini tavsiflovchi ko'rsatkichlar qiymatlarini aniqlash;
Boshqa umumlashtiruvchi moliyaviy ko'rsatkichlarning ta'rifi.