1. İnformasiya təhlükəsizliyi anlayışı və əsasları

10. Kompüter sistemlərində təhlükəsizliyin təmin olunmasının texnoloji aspektləri 

İnformasiya  təhlükəsizliyinin  təmin  olunması  problemi  kompleks  yanaşma  tələb  edir. 

Onun həlli üçün tədbirləri aşağıdakı səviyyələrə bölmək olar: 



 

qanunvericilik tədbirləri;  



 

inzibati tədbirlər;  



 

təşkilati tədbirlər;  



 

proqram-texniki tədbirlər.  

Qanunvericilik tədbirləri  müvafiq qanunları,  normativ  aktları,  stanhərtları  və  s. əhatə 

edir. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, qanunvericilik bazası bütün ölkələrdə praktikanın 

tələblərindən geri qalır. Qanunvericilik səviyyəsinin funksiyalarına aid etmək olar: 



 

İnformasiya  təhlükəsizliyinin  pozucularına  qarşı  neqativ  münasibət 

yaratmaq və onu dəstəkləmək;  



 

İnformasiya təhlükəsizliyi probleminin vacibliyini Hər zaman qeyd etmək;  



 

resursları tədqiqatların ən mühüm istiqamətlərində cəmləşdirmək;  



 

təhsil fəaliyyətini koordinasiya etmək.  

Qanunvericilik  səviyyəsində  hüquqi  aktlar  və  stanhərtlar  xüsusi  diqqətə  layiqdir. 

Stanhərtların  arasında  «Narıncı  kitab»,  X.800  tövsiyələri,  ISO  15408  («Ümumi 

meyarlar»), ISO 17799 stanhərtları daha geniş yayılıb. 

İnzibati  tədbirlərin  əsas  məqsədi  təşkilatda  informasiya  təhlükəsizliyi  sahəsində 

tədbirlər  proqramını  formalaşdırmaq  və  onun  yerinə  yetirilməsini  zəruri  resurslar 

ayırmaqla  və  işlərin  vəziyyətinə  nəzarət  etməklə  yerinə  yetirilməsini  təmin  etməkdir. 

Tədbirlər  proqramının  əsasını  təşkilatın  öz  informasiya  aktivlərinin  mühafizəsinə 

yanaşmasını əks etdirən informasiya təhlükəsizliyi siyasəti təşkil edir. 

Təşkilati  tədbirlər  informasiya  mühafizəsinin  səmərəli  vasitələrindən  biri  olmaqla 

yanaşı,  qurulan  bütün  mühafizə  sistemlərinin  əsasını  təşkil  edir.  Təşkilati  tədbirlər 

aşağıdakı mövzuları əhatə edir: 



 

şəxsi heyətin idərəolunması;  



 

fiziki mühafizə;  



 

sistemin iş qabiliyyətinin saxlanması;  



 

təhlükəsizlik rejiminin pozulmasına reaksiya;  



 

bərpa işlərinin planlaşdırılması.  

Biz  aşağıdakı  proqram–texniki  tədbirləri  nəzərdən  keçirəcəyik:  identifikasiya  və 

autentikasiya,  icazələrin  ihərəolunması,  protokollaşdırma  və  audit,  kriptoqrafiya, 

ekranlaşdırma. İdentifikasiya və autentikasiya. İdentifikasiya (ingilis dilində identification) 

istifadəçiyə  (və  ya  müəyyən  istifadəçinin  adından  fəaliyyət  göstərən  prosesə)  özünü 

adlandırmağa (öz adını bildirməyə) imkan verir. 

Autentikasiya  (ingilis  dilində  authentication)  vasitəsi  ilə  ikinci  tərəf  əmin  olur  ki, 

subyekt doğrudan da özünü qələmə verdiyi şəxsdir. Autentikasiya sözünün sinonimi kimi 

çox vaxt ―Daqiqiliyin yoxlanması‖ işlədilir. Subyekt aşağıdakı mənbələrdən ən azı birini 

təqdim etməklə özünün Daqiqiliyini təsdiq edə bilər: 



 

bildiyi nəyi isə (parolu, şəxsi identifikasiya nömrəsi, kriptoqrafik açar);  



 

sahib olduğu nəyi isə (şəxsi kart və ya digər təyinatlı analoji qurğu);  



 

özünün  tərkib  hissəsi  olan  nəyi  isə  (səs,  barmaq  izləri  və  s.,  yəni  özünün 

biometrik xarakteristikalarını).  

---

Autentikasiyanın  ən  geniş  yayılmış  növü  paroldur.  Daxil  edilmiş  parol  və  istifadəçi 

üçün  əvvəlcədən  verilmiş  parol  müqayisə  edilir.  Onlar  üst-üstə  düşdükdə  istifadəçinin 

həqiqiliyi təsdiqlənmiş sayılır. 

Parolların ən başlıca nöqsanı onların elektron ələ keçirilməsidir. Praktik olaraq yeganə 

çıxış  yolu  rabitə  xətləri  ilə  ötürülməzdən  əvvəl  parolların  kriptoqrafik  şifrələnməsidir. 

Aşağıdakı tədbirlər parol mühafizəsinin etibarını artırmağa xeyli imkan verir: 



 

texniki  məhdudiyyətlər  qoyulması  (parol  çox  qısa  olmamalıdır,  parolda 

Hərf, rəqəm, durğu işarələri olmalıdır və s.)  



 

parolun 

fəaliyyət 

müddətinin 

ihərə 

olunması, 

onların 

vaxtaşırı 

dəyişdirilməsi;  



 

parollar faylına icazənin məhdudlaşdırılması;  



 

sistemə uğursuz daxilolma cəhdlərinin məhdudlaşdırılması;  



 

istifadəçilərin təlimatlandırılması;  



 

parol generasiya edən proqramların istifadəsi.  

Sadalanan tədbirləri həmişə, hətta parolla yanaşı digər autentikasiya metodları istifadə 

olunduğu  halda  da  tətbiq  etmək  məqsədə  uyğundur.  Biometrik  xarakteristikalara  nəzarət 

qurğuları mürəkkəb və bahadırlar, buna görə də yalnız təhlükəsizliyə yüksək tələblər olan 

təşkilatlarda istifadə olunurlar.