1. Kompyuterlarning turlari Kompyuterlarning tashkiliy qismlari

2. Kompyuterlarning tashkiliy qismlari

Zamonaviy kompyuter tizimlarida axborotni qayta ishlash asosiy vazifadir, lekin yagona emas. Kompyuter tizimlarining boshqa funktsiyalariga axborotni yig`ish (kirish), o`zgartirish, to`plash va saqlash, axborotni qabul qilish, uzatish, nusxalash va ko`paytirish kiradi. Bu barcha vazifalarni bevosita bajaradigan tizimlar va tarmoqlarning eng asosiy elementi bu kompyuterdir. Qayta ishlash tezligi va qayta ishlash natijalari, aniqlik va umumiy tizim samaradorligi kompyuterga bog`liq.

Yuqoridagi kompyuter vazifalari arifmetik mantiq blokining asosiy elementlari, protsessor, xotira, kiritish/chiqarish qurilmasi, boshqaruv qurilmalari yordamida bajariladi. U barcha elementlarning o`zaro ta’siriga asoslangan dasturiy ta’minotni boshqarish tizimidan iborat ma’lumotlarni boshqarish printsipiga asoslanadi. Kompyuterlar va kompyuter tizimlarining qurilishi va ishlash tamoyillari, ularning arxitekturasining qurilishi ko`plab qismlar: apparat, dasturiy ta’minot, ma’lumotlarni qayta ishlash ilovalari, ma’lumotlarni qabul qilish, o`zgartirish, saqlash va uzatish, shuningdek umumiy ishlov berish vazifasi bajarilayotganda qismlar o`rtasida vazifalarni taqsimlash bilan o`zaro bog`liqdir.
Zamonaviy kompyuterlarning funksional sxemasi (2.4-rasm) saqlash, qayta ishlash va boshqarish qurilmalaridan iborat. Bundan tashqari, kiritish va chiqarish qurilmalari kompyuterning ichki resurslariga kirish uchun ishlatiladi. Ushbu sxema universal kompyuterlarning klassik versiyasidir.



1.1-rasm. Kompyuterning funktsional sxemasi.
Kompyuter arxitekturasining asosiy elementi tizimli mustaqil element - markaziy protsessor (yoki mikroprotsessor) shaklida yaratilgan dasturiy ta’minot bilan boshqariladigan qurilmadir. Xususan, protsessorning texnik tavsiflari (razryadi, takt chastotasi, boshqariladigan buyruq tizimlari) ko`p jihatdan kompyuterning parametrlarini belgilaydi, jumladan: funksional imkoniyat, unumdorlik, yechilishi mumkin bo`lgan masalalar klassi va natijalarning aniqligi.
Protsessor (markaziy protsessor) kompyuterning asosiy hisoblash qurilmasi bo`lib, quyidagilardan iborat:
- arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish uchun arifmetik mantiq qurilma (AUU);
- tashqi qurilmalarda qayta ishlash va almashish jarayonlarini boshqaruv bloki;
- ichki umumiy funksiya registrlari shaklidagi tezkor xotira vazifasini bajaradigan ichki protsessor xotirasi (kesh xotira).
Protsessor har doim o`ta katta integral sxema sifatida amalga oshiriladi, shuning uchun uni ko`pincha mikroprotsessor deb atashadi. Bu protsessor onakartda joylashgan mustaqil KIS hisoblanadi.
Asosiy xotira kompyuterni boshqarish dasturlari va ma’lumotlarni qayta ishlash uchun saqlash uchun ishlatiladi. Bu protsessor va tezkor xotira o`rtasida ma’lumotlar almashinuvini tezlashtiradi.
Tashqi qurilma foydalanuvchiga kompyuter resurslaridan foydalanish, shuningdek, dastlabki ma’lumotlarni kiritish va ma’lum darajada qayta ishlangan natijalar bilan o`zaro aloqada bo`lish imkonini beradi. Tashqi qurilmalarga tashqi xotira konnektorlari, ko`pincha disk drayverlari va aloqa kanallari uchun aloqa qurilmalari kiradi.
Kompyuterning asosiy qismlarining o`zaro ta’siri 2.5. rasmda ko`rsatilgan. Ko`pgina zamonaviy kompyuterlar dasturni boshqarish printsipi asosida qurilgan. Ushbu tamoyil arxitekturada uchta asosiy bo`g`in mavjudligini anglatadi: xotira, boshqaruv va hisoblash.

Ushbu uchta qismlar hisoblash yadrosini tashkil qiladi va dasturiy ta’minotni boshqarishni ta’minlaydi:

- dastur va buyruqlari tezkor xotirada saqlanadi;
- katakchalarning ketma-ket seriya raqamlari (manzillari);
-buyruqlar dasturda joylashgan natural ketma-ketlikda o`qiladi va bajariladi.
ARMQ (Arifmetik va mantiqiy qurilma) xotiradan olingan ma’lumotlar bilan arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajaradi, natijani yaratadi. U asosiy xotirada saqlanadi yoki yuqori tezlikda ishlaydigan registrlardan birida vaqtincha saqlanadi.
Asosiy xotira manzillar (OXQ va DXQ) va kesh o`rtasida manzil bo`shlig`iga ega bo`lgan, ixtiyoriy ravishda foydalaniladigan, manzilli bo`lmagan kataklardan iborat. Kesh hajmi OXQ dan kichikroq, lekin tezroq. OXQ dan o`qilgan hujayra ma’lumotlari o`zgartirilmaydi va qayta o`qilishi mumkin. Xonaga kirgandan so`ng, kod o`chiriladi va yangi kod (raqam yoki buyruq) bilan almashtiriladi. Asosiy xotiraning hajmi saqlangan so`zlar soni bilan belgilanadi va uning tezligi kirish vaqti, ya’ni kerakli so`zni yozish va o`qish davomiyligi bilan belgilanadi.