1-laboratoriya ishi Uchma-uch, Nuqtali, Chokli kontakt payvandlashni ishlashini o’rganish Ishdan maqsad

Kontakt qarshiligini hisoblash. Ikkita bir xil materialni kontakt payvandlashda umumiy R qarshiligi 5 ta qarshiliklar yig’indisidir. Bular: ikkita, taxminan o’zaro teng, elektrod bilan material orasidagi R_iz qarshilik va ikkita material R_g qarshiligi hamda bitta kontakt R qarshiligilar yig’indisidan tashkil topadi:
. (1.1)
Material qarshiligi tokning o’tuvchi o’rtacha chizig’ining uzunligi, tok o`tkazish hududining S ko`ndalang kesimning maydoni berilgan (T2-T1) harorati oralig’idagi material solishtirma qarshiligi bilan aniqlanadi:
, (1.2)
bunda k koeffitsiyenti elektr tokining ko`ndalang kesim bo’ylab o’zgarishini hisobga oladi va hamma vaqt birdan kichikdir, ya'ni k<1.
Elektr tokining nuqtali kontakt payvandlash jarayonidagi payvandlanuvchi materiallarda oqish yo`llari 1.b-rasmda va uchma-uch payvandlashda 1.v-rasmda keltirilgan.
Kontakt R_k qarshiligi materialning qizish harorati va Re ezish bosimi bog’liq. Material qizigan sari tok o’tish maydoni ortib, tokning o’tishi tekislanib boradi va kontakt R_k qarshiligi kamayadi. 600 ⁰С da uglerodli po`latdan va 350 <sup>0</sup>С alyuminli qotishmadan yasalgan detallar uchun kontakt R<sub>k</sub> qarshiligi juda kichik o’lchamli holga keladi. Jumladan, qalinligi 2 mm tasmasimon materiallarni nuqtali kontakt payvandlashda bosim kuchi F=100 N; 2000 N va 6000 N bo`lganda kontakt R_k qarshiligi =600; 100 va 15 mkOm ga teng bo’lib, quyidagicha hisoblanadi:
, (1.3)
Bunda: F–bosim kuchi F=10 N bo`lgandagi kontakt R<sub>k</sub> qarshiligi, 0,1 Om. Tozalangan kam uglerodli po`lat uchun R_k=0,005 Om va 0,75 bo`lsa, alyuminiy uchun R<sub>k</sub>0,001 Om va 0,75 0,85 ga teng.
Payvandlash hududida Q issiqlikni ajralab chiqish miqdori R umumiy qarshilikga va I elektr tokining kvadratiga hamda o`tish t vaqtiga bog’liqdir. Mikrokontaktlarning soni, o`lchami va yo’qolish vaqti qisuvchi kuchga bog’liq bo`lib, agar bu kuch me'yoridan ortiq bo’lsa, R_k kamayib ketib, oraliqdagi harorat erish haroratiga yeta olmasligi ham mumkin.
Kontakt payvandlash qurilmasi qurilma asosini payvand transformatori (yuqorida VIII bob, 8.1. V qism, 17 bet) tashkil topgan bo`lib, transformatorning magnit o`zagiga ₁ o`ramli birlamchi, <sub>2</sub> o`ramli ikkilamchi chulg’am joylashgan (2.a-rasm).
1 Transformatordan olingan ikkilamchi I tok 2 egiluvchan va 3, 4 egilmas tok o’tkazgichlari orqali tayoqcha shaklidagi 5, 6 elektrodlarga yetkazib beriladi. 5, 6 elektrodlar orasiga bir juft payvandlanuvchi 7, 8 materialning bo`lagi bosimi bilan qisib qo`yiladi. Tok kuchining kerakli miqdori ko’p o’rinli 9 ulagich yordamida ta'minlanadi. 1 transformator elektr tarmog’iga magnit 10 ulagich (puskatel) orqali ulanadi.



2-rasm
Pavandlanuvchi materiallar 7, 8 dan tok o’tish muddati t vaqt relesi 11 orqali tartibga solinadi. Kontakt payvandlash uchun kichkina kuchlanish U 0,5 - 36 V va katta tok I100300000 A dan foydalaniladi. Elektr ta'minoti tarmog’idagi kuchlanish 220380 V, quvvati 65 kVA yoki undan ortiq va kam olinadi. Ikkilamchi chulg’am I₂ tokini kattalashtirish uchun ko’pincha birlamchi g’altaklar ketma-ket ulanib, ikkilamchi g’altak parallel ulanadi (2.b,v-rasm).