1-ma’ruza: Elektr mashinalar haqida umumiy ma’lumot Reja: 1

sinxron  kompensatorlar  deb  ataladi.  Elektr  mashinalarida  qo’zg’almas  qismi  stator  va  yagona 

qo’zg’aluvchi  qismi  rotor  yordamida  ishlaydi.  Faqat  rotorning  o’zi  aylansa  bunda  mashina 

erkinlikning  birinchi  darajasida  bo’ladi.  Bunday  mashinalar  bir  o’lchamli  mashinalar  deb 

ataladi[8]. 

Elektr mashinalarida elektromagnit maydon rotor va statorda bo’ladi. Agar ikki qismning 

ham  aylanishiga  ruxsat  berilsa  unda  ular  qarama-qarshi  joylashadi.  Mashinalarda  ikkinchi 

darajali  erkinlikda  rotor  va  stator  aylanishi  mumkin.  Bu  ikki  o’lchamli  mashina  deyiladi. 

Harakatlanuvchi qurilmalarda rotor 90

0

 burchak ostida joylashgan ikki tomonga aylanuvchi shar 

---

bo’lishi  mumkin.  Bunday  mashinalar  uchinchi  darajali  erkinlikda  bo’ladi.  Fazoviy 

elektromexanikada  olti  o’lchamli  elektromexanik  sistemani  hisoblashga  to’g’ri  keladi,  qaysiki 

rotor va statorlar uchinchi darajali erkinlikda bo’ladi.  

Elektr mashinalari oldinga va orqaga harakatlanishi mumkin. Biroq mashinalarda orqaga 

va  oldinga  harakat  bilan  stator  va  rotor  ulanadi    va  magnit  maydon  havoli  oraliqda  maydon 

xatoligiga    chetidan  qaytadi.  Chiziqli  elektr  mashinalarida  chetki  effektning  energetika 

ko’rsatkichlari  yomonlashadi.  Past  energetik  ko’rsatkichlar  elektr  mashinalarini  oldinga  va 

orqaga harakatini chegaralaydi.  

1.14-rasmdagi  a-v  lardagi  silindrsimon  stator  va  rotorli  odatiy  mashinalardan  segmentli 

stator  mashinalar  va  chiziqli  elektr  mashinalari  olinadi.  Chiziqli  mashinalar  segment 

mashinalarning  rotorini  cheksizlikgacha  kattalashishi  vaqtida  olinadi.  Chiziqli  mashinalarning 

generator rejimidan amaliyotda qo’llanilmaydi.  

 

 

1.14-rasm. Mashina o’zgartirgichlar chiziqli mashinalar va segment statorli 

mashinalarning an’anaviy konstruksiyalari. 

Elektr  iste’molchilarlar  (EI)  orasida  asosiy  o’rinni  avtomatik  moslamalarning  indikator 

mashinalari  egallaydi.  Bu  alohida  datchiklar,  burchakli  va  chiziqli  ko’chirishda  raqamli 

axborotlarga  o’zgartiriladi,  vaqt  moslamalari  va  boshqa    harakatlanuvchi  sistemaning 

elektromexanik moslamalari.  

Elektr  mashinalarining  suv  ostida,  fazoda,  yer  ostida  va  oddiy  sharoitlarda  ishlovchi 

cheksiz konstruksiyalaridan foydalaniladi. Deyarli barcha induktiv elektr mashinalarida aylanma 

harakat  mavjud,  bunga  sabab  oddiy  mashinaning  aylanuvchi  qismi  rotor,  stator  esa 

harakatlanmaydigan qismi  ekanligidir. Biroq mashinalarning rotorini oldinga-orqaga, tebranma, 

impulsli  harakati  va  tatbiqi  topildi.  Mashinalar  suyuq  va  gaz  ko’rinishidagi  rotorlar  bilan 

qo’llanilmoqda.