1-mashg’ulot mikroskopning

Mustaqil ish uchun topshiriqlar
1. Hasharotlar sinfiga umumiy tavsif.
2. Hasharotlar klassifikatsiyasi.
3. Hasharotlaming morfologik tuzilishi.
4. Hasharotlaming sersuv organlari tuzilishi.
5. Hasharotlaming ovqat hazm qilish organlarining tuzi- lishi.
6. Hasharotlar yashash sharoitiga ko’ra nafas olish organ-lari.
7. Hasharotlaming qon aylanish sistemasining tuzilishi.
8. Hasharotlaming ayirish sistemasining tuzilishi.
9. Hasharotlaming jinsiy sistemasining tuzilishi. 10.Suvarakning morfo-anatomik tuzilishi aks ettirilgan rasmlarini chizing.

187

34 - MASHG’ULOT

HASHAROTLARNING (TURLI GURUH) BA'ZI BIR MORFOLOGIK BELGILARINI TAQQOSLASH

Iskning maqsadi: turli xil guruh hasharotlarning sistematik ahamiyatga ega boTgan belgilarini (og’iz organlari, qanotlari, mo’ylovlari, oyoqlari) o’rganish.
Kerakli jihozlar: har xil guruhlarga mansub boTgan hasharotlaming vakillaridan: qo’ng’izlar, chigirtkalar, beshiktervatarlar, kapalaklar, chivin va pashshalardan tarqatma materiallar, preparatlar, lupalar, ninalar, pinsetlar, petri kosachasi va soat oynasi, binokulyarlar, qaychilar, vannachalar, buyum oynasi, mikroskoplar va ko’rgazmali vositalar.
Ishning mazmuni. Hasharotlar sistematikasida ularning ogTz organlari, qanotlari, mo’ylovlari, oyoqlari va boshqa organlarining tuzilishi asosiy o’rin egallaydi.
Hasharotlar yashirin jagTilar va ochiq jagTilar deb ataladigan ikki kenja sinfga va 34 tadan ortiq turkumlarga boTinadi. Yashirin jagTilaming kemiruvchi yoki so’ruvchi ogTz organlari maxsus kapsula ichida joylashgan, ochiq jagTilaming og’iz organlari esa boshining yuzasida og'iz teshigining atrofida joylashgan.
Sistematik ahamiyatga ega boTgan ba'zi organlaming tuzilishini ko’rib chihamiz.
Mo’ylovlari. Hasharotlaming bosh qismida bo’g’imlarga boTingan va turli ko'rinishdagi bir juft mo’ylovlar (antenna)ning boTishi hasharotlarga xos belgilardan biri hisoblanadi. Mo’ylovlar peshonaning ikki yonidagi ko’zlar orasida yoki uning oidingi chuqurchalarda joylashgan. Hasharotlarning mo’ylovlari asosiy sezgi organi boTib, shakli, uzun-kaltaligi va boshqa xususiyatlariga ko’ra, hatto bir turga kiruvchilarda (urg’ochi va erkaklarida) ham xilma-xildir (69-rasm).
188



69-rasm. Hasharot mo'ylovlariiting turli shakllari
1-qilsimon; 2-ipsimon; 3 va 7-to’g’nag’ichsimon; 4-arrasmon;
5-taroqsimon; 6-tizzasimon; 8-boshsimon; 9-plastinkasimon; 10-tukdor mo'ylovlar.

Shunga ko’ra, hasharotlaming mo’ylovlari qilsimon (suvaraklar), ipsimon (suv qo’ng’izlari), patsimon (kapalaklar, chivinlar va tukli arilar), plastinkasimon (go’ng qo’ng’izlari va boshqalar), arrasmon (qirsildoq qo’ng’izlar), taroqsimon (ayrim qo’ng’izlar), to’g’nag’ichsimon (oq kapalaklar), tizzasimon va boshqa tuzilishda bo’ladi. Mo’ylovlardagi bo’g’imlar soni 2-3 tadan bir necha o’nta- gacha bo’lib, uzunligi har xildir. Ba'zi hasharotlaming mo'ylovlari ularning tana uzunligidan ikki va undan ham ortiqroq uzunlikda bo’ladi (mo’ylovdor qo’ng’izlar).

Oyoqlari. Hasharotlaming oyoqlari ulaming yashash sharoiti va bajaradigan vazifasiga ko'ra turlicha shaklda bo’ladi (70-rasm).
189