1-mavzu aholini va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishning huquqiy asosi. O‘zbekiston respublikasi favqulodda vaziyatlarda ularning oldini olish va harakat qilish davlat tizimi

Ob’ekt tuzilmasi kamandasining qutkarish va kechiktirib bo‘lmaydigan ishlarni o‘tkazish
Tabiiy ofatlar, ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan avariyalar, halokatlar iqtisodiyot ob’ektlariga ko‘plab zarar keltiribgina qolmasdan, insonlar hayotiga ham zomin bo‘ladi. Ular kutilmaganda sodir bo‘lishi bilan juda xatarlidir. Ko‘pchilik holalarda ob’ektdagi ishchilar va xodimlarning texnika xavfsizligi qonun-qoidalariga tushinmasligi, saviyasi pastligi natijasida favqulodda vaziyatlar kelib chiqadi. Favqulodda vaziyatlarni oldini olish, sodir bo‘lganda bartaraf etish usullarini bilmaslik esa o‘z navbatida ob’ektda ikkilamchi favqulodda vaziyatning olib kelinishiga sabab bo‘ladi. Bu hol juda xatarli oqibatlarga, odamlarning qurbon bo‘lishiga, ob’ektga juda katta miqdorada moddiy zarar olib kelishiga sabab bo‘ladi. SHuning uchun ob’ekt fuqaro muhofazasi tuzilmalari xodimlari ob’ekt ishchilari va xodimlarining fuqaro muhofazasiga oid bilimlarini doimo oshirib borishlari, favqulodda vaziyatlarda harakat qilishning qoidalarini o‘rgatib borishlari zurur.
Ishchi va xodimlarning bu boradagi saviyasini oshirish fuqaro muhofazasi bo‘yicha ob’ektda o‘tadigan o‘quv mashqlarini qanday tashkil etishlariga bog‘lik.
Ob’ektlardagi barqarorlikni oshirish, undagi avariyalarni kamaytirish bo‘yicha tadbirlarni tahlil qiladigan bo‘lsak, ob’ekt fuqaro muhofazasi tuzilmalarining quyidagi vazifalarini aytib o‘tish joiz:
-ishchilarni, xizmatchilarni, ularning oilalarini muhofaza qilish uchun barcha imkoniyatlarni o‘rganib chiqib, tegishli tejalar tuzish;
-ob’ekt shikastlanuvchanligi jadvalini ishlab chiqish, tabiiy ofatlar, falokatlar ta’sir etganda, ishlab chiqarish fondlarining talofati unga qanchalar bog‘lik ekanligini tavsiflash. Ishlab chiqarish fondlarining talofati tufayli nisbiy birliklarda yoki dastlabki qiymatning fondi tarzida aks ettirish;
-ehtimoli bor zarar qancha bo‘lishiga qarab, korxonaning belgilab qo‘yilgan turdagi mahsulotni chiqarish yuzasidan ishlab chiqarish quvvatlarini kamaytirish grafigini ishlab chiqishda ishtirok etish;
-ob’ektning favqulodda vaziyatlar yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan sharoitda ishlab chiqarish faoliyatini davom ettirish imkoniyatini aniqlash.
Ob’ekt fuqaro muhofazasi tuzilmalari ishchi – xizmatchilari va aholini muhofaza qilish maqsadida bir qancha tadbirlarni ishlab chiqishlari kerak. Ulardan asosiylari quyidagicha:
-muhofaza inshootlari (panajoylar, va radiatsiyadan yashirinish joylari) fondini ko‘paytirish va ularda yashirinuvchilar hayotiy faoliyatiga sharoit yaratish;
-ko‘chirish yo‘li bilan aholini shahardan tashqari xavfsiz joylarga transportda olib chiqish va joylashtirishni shakl va usullarini takomillashtirish;
-aholini shaxsiy muhofaza vositalari va muhofaza tibbiy vositalari bilan (GP-7V, R-2, AI-2, IPP-8a, yara bog‘lash vositalari va boshqa muhofaza vositalari) bilan ta’minlash;
-ob’ekt, tuman, shahar, viloyat xabar berish tizimlarini takomillashtirish va doimo shay holatda saqlash;
-favqulodda vaziyatlardagi halokatli suv bosish, tabiiy ofat xavfi haqida aholiga xabar berishning mahalliy (cheklangan) tizimlarini barpo etish;
-aholiga kimyoviy xavfli moddalar va hozirgi zarba vositalaridan muhofaza qilish usullarini o‘rgatish;
-hududni, inshootlar, transport, xom ashyo va tayyor mahsulotni zararsizlantirish ishlarini o‘tkazishga tayyorlash;
-erto‘la, kon kovlamalari, meva-sabzovot omborlarini jihozlashni oxiriga etkazib qo‘yish;
-alohida sexlarni, korxonalarni, moddiy zahira bazalarini va boshqa iqtisodiyot ob’ektlarini joylashtirish uchun er osti kon kavlamalaridan, er osti bo‘shliqlaridan muhofaza inshootlari sifatida foydalanishni tashkil etish;
-mavjud muhofaza inshootlari jihozlanishini oxiriga etkazish;
-navbatchi xodimlar uchun muhofaza inshootlarini jihozlash;
-shahardan tashqari zonani (ko‘chirilgan aholini joylash uchun mo‘ljallangan joyni) o‘zlashtirish va jihozlash;
-aholiga tibbiy yordam ko‘rsatishga tayyorlanish tadbirlarini bajarish;
-aholini oziq-ovqat, ichimlik suvni, suv ta’minoti tizimini, em-xashakni, urug‘ fondini kimyoviy xavfli moddalardan zaharlanishdan muhofaza qilish.
YUqorida qayd etilgan tadbirlardan tashqari ob’ekt tuzilmasi kamandasi sardorining zimmasiga favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lganda yoki favqulodda vaziyat sodir bo‘lish xavfi tug‘ilganda quyidagilar yuklatiladi:
- ob’ektda fuqaro muhofazasi tadbirlarini uzluksiz boshqarishni tashkil etish va ta’minlash;
- ishchilar, xizmatchilar va ob’ekt atrofida yashovchi aholi punklarini favqulodda vaziyatlar yuzaga kelishi yoki yuzaga kelish xavfi to‘g‘risida ogohlantirish;
- ob’ektning fuqaro muhofazasi rejasini ishlab chiqish va tashkil etish;
- favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lganida ishchilar, xizmatchilar va ularning oila-a’zolarini himoya etish ishlarini amalga oshirish;
- ob’ektlardagi aholini, ishchilar, xizmatchilar, tuzilmalarni favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lganda himoya usullariga o‘rgatishni tashkil qilish;
- favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish, ob’ektlardagi qutqurish va qayta tiklash ishlariga tayyorgarlikni ta’minlash;
- ob’ektdagi fuqaro muhofazasi rejasi talablarini bajarilishini nazorat qilishni tashkil qilish.
Bu tadbirlarning to‘la-to‘kis bajarilishi favqulodda vaziyatlarning oldini olishda va sodir bo‘lganda fuqarolarning xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha hamda ob’ektga etkazilishi mumkin bo‘lgan moddiy zararning sezilarli darajada kamaytirish tadbirlarining samaradorligini oshiradi.
Ma’lumki respublikamizning katta qismi seysmik faol hududda joylashib, o‘ziga xos geologik, girogeologik va iqlim xususiyatlariga ega. SHu omillarning o‘zigina ob’ektlar qurilishining ishonchli va sifatli bajarilishini, aholining xavfsizligini hamda iqtisodiyot ob’ektlari barqarorligini ta’minlash maqsadida foydalanilayotgan bino va inshootlarning texnik holatini me’yoriy darajada saqlash muhim masalalarni qo‘yadi.
O‘zbekiston Respublikasi Fuqaro muhofazasi muhandislik-texnik tadbirlari, qurilish me’yorlari qoidalarida bayon etilgan talablar iqtisodiyot ob’ektlari, aholi yashash joylarida, muhandislik tizimlari rejalashtirilishi va joylashtirilishida bajaralishi lozimligi, natijada avriya, halokat va tabiiy ofatlardan iqtisodiyot ob’ektlari, aholi yashash joylari, muhandislik tizimlari muhofaza qilinishini ta’minlanishi demakdir.
Fuqaro muhofazasi muhandislik-texnik tadbirlarini loyihalashtirish me’yorlarining vazifalari va talablari
Fuqaro muhofazasi muhandislik-texnik tadbirlarining qurilish me’yoriy qoidalarining hamma talablari:

1.