1-mavzu: Autocad dasturi

7-Mavzu: Yuzani bir xil shakllar bilan to‘ldirish
Reja:

1. 
   Yuzani bir xil shakllar bilan to‘ldirish
   

Tayanch so`z va iboralar: AutoCAD, model, chizma, aylana, bo`laklar, ko`pburchak, tutashma, radius, лист, chop etish, chiziq, chegara, muloqat oyna, qog‘oz, parametrlar, границы, экран, рамка, лист, масштаб, печати, просмотр, kesma, burchak, shtrix, chiziq yo‘g‘onligini, vektorli shriftlar, tekst, o‘lcham qo‘yish, chiziqli va parallel razmer, yoy uzunligi, radius, diametr, qo‘yim (допуск) o‘lchamlari


- массив buyrug‘i bilan belgilangan ob’yektlarning nusxalarini to‘rtburchak (Прямоугольный массив) yoki yoy bo‘yicha (Круговой массив) joylashtirib olsa bo‘ladi. Massiv buyru­g‘ining muloqat oynasi 20-21 rasmlarda keltirilgan.
To‘rtburchak massiv tanlangan bo‘lsa qatorlar va ustunlar soni, va ularning oraliq masofalari hamda to‘rtburchak to‘rning buralish burchagi qiymatlarini kiritish kerak (20-rasm). Массив oraliq masofalariga musbat qiymat kiritilsa asl nusxasiga nisbatan yuqoriga va o‘ngga qarab ko‘payadi, manfiy qiymat kiritib ko‘payish yo‘nalishini o‘zgartirish mumkin.
Aylana massivi tanlangan bo‘lsa kuyidagi parametrlar: markaz atrofida ko‘payish uchun markaz koordinatasi, ko‘payish soni (massiv soni), to‘ldirilish burchagi (360 gradus tanlansa to‘la aylana bo‘yicha ko‘payadi), massiv elementining o‘z o‘qi atrofida buralishi kabilar kiritiladi (21-rasm).
Muloqat oynasida qiymatlar ma’lum bo‘lsa kiritiladi, nomalum bo‘lganda esa, tugmasi bosilib chizmaga qaytish va chizmada nishon bilan ko‘rsatiladi.
22-a,rasmda aylana bo‘yicha massivning ko‘payishi ko‘rsatil­gan, bunda massiv soni 60 ta, to‘lish burchagi 360 gradus va massiv elementi ko‘payish vaqtida buralishga ruxsat berilgan. 46-b,rasmda turtburchakli massiv ko‘rsatilgan, bunda massiv soni qator bo‘yicha 3 ta va ustun bo‘yicha 4 ta va buralish burchagi 0 qabul qilingan.



Qator soni

Ustun soni



obyekt ko’rsatish uchun chizmaga qaytish tugmasi

masivni ko’rish uchun chizmaga qaytish

qatorlar orasidagi masofa

ustunlar orasidagi masofa

buralish burchagi

20-rasm.

aylanish markazining koordinatasi

markaz koordinatasini chizmada ko’rsatish uchun tugma

obyekt ko’rsatish uchun chizmaga qaytish tugmasi

element­ning ko’payish soni

to’lish burchagi

element­ning bura­lish yoki buralmas­ligini tanlash

to'ldirish burchagini ikki nuqta bilan chizmada ko’rsatish

21-rasm

а)

б)

ustunlar oralig’i



Massiv elementi

Massiv elementi

Markaziy nuqta

ko’paygan elementlar

22-rasm

Misol tariqasida 23,a-rasmda ko‘rsatilgan chizmani chizish ketma-ketligini keltiramiz. Avval radiusi 26, 25, 5 va 3 ga teng bo‘lgan aylanalar chizib olinadi. So‘ngra radiusi 3 ga teng bo‘lgan aylana katta aylana markaziga nisbatan ko‘paytirish orqali teng taqsimlanib 8 ta aylana chizib olinadi. Bu ketma-ketlikni batafisilroq keltirib o‘tamiz.
1. - Круг (aylana) buyrug‘i tanlanib ekranning ixtiyoriy yeriga sichqonchani bosib aylana markazini ko‘rsatiladi va klaviaturadan aylana radiusi 26 raqami kiritilib Enter bosilagach, radiusi 26 ga teng bo‘lgan aylana chiziladi.
2. Radiusi 25 ga teng bo‘lgan aylanani chizish uchun aylana chizish buyrug‘i takror tanlanadi va sichqoncha bilan radiusi 26 ga teng bo‘lgan aylanaga yaqin boriladi. Shunda aylananing markazini ko‘rsatuvchi sariq marker paydo bo‘ladi (23,a-rasm). Bu markerga yaqinlashganda Центр yozuvi paydo bo‘lgach, sichqoncha chap tugmasi chertiladi va klaviaturadan aylana radiusi 25 raqami kiritiladi.
3. Xuddi shu usulda radiusi 5 ga teng aylana ham chiziladi.
4. Markazdan 20 birlik masofada bo‘lgan radiusi 3 ga teng bo‘lgan aylanani chizish uchun aylana buyrig‘i tanlanadi va sichqoncha bilan aylana markaziga yaqin boriladi. Nishon yonida Центр yozuvi paydo bo‘lgach, u yerda bir oz to‘xtab olamiz va chapga tomon yura boshlaymiz. Nishon yonida yurayotgan yo‘nalish bo‘yicha cheksiz nuqtali chiziq va yurilgan masofa ko‘rinadi (23,b-rasm). Shunda klaviaturadan 20 raqami kiritilib, Enter tugmasi bosiladi (bu bilan aylana markazi topiladi) va yana 3 raqami ya’ni aylana radiusi kiritilib Enter bosiladi.

а)

b)

v)




г)

д)



23-rasm

5. Radiusi 3 ga teng bo‘lgan aylanani katta aylana markazi atrofida 8 joyga teng tarqatib jaylashtirish kerak. Buning uchun Массив tugmasi bosiladi, chiqqan muloqat oynasida Круговой массив belgilanadi. Aylanish markazini ko‘rsatish uchun Центр bo‘limida tugmasi bosilib chizmaga qaytiladi va katta aylana markaziga yaqinlashib nishon bilan markazi ko‘rsatiladi. Ko‘rsatilgan markaz koordinatalarining qiymati X va Y bo‘yicha muloqat oynasida ko‘rinadi. Число элементов bo‘limiga 8 raqami va Угол заполнени bo‘limiga 360 raqami kiritiladi. OK tugmasi bosilgach massiv buyrug‘i o‘z ishini bajarib 23,g –rasmdagi chizma hosil bo‘ladi.

Topshiriq. Yuqorida olingan ko‘­nikmalardan foydala­nib 24-rasmda ko‘rsatilgan uy ras­midagi deraza rasmini hamda aylanalar rasmini massiv buyrug‘idan foydalanib mustaqil qurib ko‘ring.

а)

b)

24-rasm

Eslatma. chizmadagi pastgi chap de­raza chizilib belgi­lanadi va прямоуголь­ный массив танланади tanlanadi. Число рядов 2 число столбцов 5, между рядами 120, между столбцами 100 raqamlari kiritiladi. Aylanalar rasmini chizish uchun bitta aylana chiziladi, aylana belgilanib krugovoy massiv tanlanadi va ko‘payish markazi qilib aylana chakkasi (kvadrant) tanlanadi. Aylanalar soni 10 ta va aylanish burchagi 360⁰ kiritiladi.

Nazorat uchun savollar va topshiriqlar

1. 
   Mavzuga doir misollar keltiring
   

Adabiyotlar:

1. 
   M.Aripov, A.Haydarov : Informatika asoslari.
   
2. 
   A.Sattorov : Informatika va axborot texnologiyalari.
   
3. 
   T.X.Xolmatov, N.I.Tayloqov, U.A.Nazarov: Informatika va hisoblash texnikasi
   
4. 
   Qulnazarov B.B. Ibragimov X.M. Chizmachilik va kompyuter grafikasi asoslari (o‘quv qo‘llanma). Samarqand, 2006 y. - 256 bet.
   
5. 
   Ibragimov X.M. Kompyuter grafikasi asoslari (ma’ruzalar matni). Samarqand, 2008 y. -105 bet.