1-mavzu: Chiziqlar. O‘rganishtushunchalari:“nuqta”,“to‘g‘ri”,“egrichiziq”,“siniq

Nuqta, to’g’ri chiziq va tekislik tushunchalari, nur va burchak tushunchalari. Burchakning turlari.

Geometriya kursini o’rganish uchun asosiy boshlang’ich tushunchalar – tekislik, to’g’ri chiziq va nuqta bo’lib, ularga ta’rif berilmaydi, ular amaliy yo’llar bilan tushuntiriladi. Tekislik – tinch to’rgan suvning satxi sifatida, to’g’ri chiziq – ikkita tekislikning kesishishi chizig’i ekanligi, nuqta esa bir tekislikdagi ikki to’g’ri chiziqning umumiy qismi sifatida tushuntiriladi. Tekislikning qalinligi yo’qligi to’g’ri chiziqning faqat uzunligi borligi va nuqtaning hech qanday o’lchami yo’qligi keltiriladi.
Geometriya kursidagi eng sodda shakllarga nuqta, to’g’ri chiziq va ularning bo’laklari kiradi. Bularning o’zira xos xossalari mavjud bo’lib, unda nuqta hamda to’g’ri chiziqlarning tekilikda o’zaro joylashuvi hamda ularning tegisli xossalari beriladi. Kesma va burchaklarni o’lchashning asosiy xossalari, ularning yig’indisi va ayirmasini o’lchash asboblari (chizg’ich va transportir) yordamida aniqlash haqida ma’lumot beriladi.
A B C D
AB – 3 sm, CD – 4 sm

A 3 sm B(C) 4 sm D

1-rasm

B
O A
2-rasm
OAB da OA, OB – burchakning tomonlari O nuqta burchakning uchi (2 rasm) ikkita burchakning yig’indisi qanday xosil qilinishi va uni transportir yordamida o’lchash ko’rsatiladi. (3-rasm)
B D C B

O A O C O A
3-rasm 4-rasm 5-rasm
 OAB +  COD = OAD
o’tkir burchak to’g’ri burchak o’tmas burchak
90^o ga teng burchak to’g’ri burchak deb ataladi. To’g’ri burchakdan kichik burchak o’tkir burchak deb ataladi. 90^o dan katta burchak o’tmas burchak deb ataladi.
1-ta’rif. Agar ikkita burchakning bitta tomoni umumiy, qolgan tomomnlari to’ldiruvchi yarim to’g’ri chiziqlar bo’lsa, ular qo’shni burchaklar deyiladi (6-rasm).

B

A O C
6-rasm