1-mavzu. Kirish. Fizika faning qurilishda tutgan o‘rni

---

1 

 

1-MAVZU. KIRISH.FIZIKA FANING QURILISHDA 

TUTGAN O‘RNI. 

Kirish. Fizika fani haqida. Fizika tadqiqotlar usullari: tajriba, gipoteza, 

eksperiment va nazariya. Matematika va fizika. Fizika tarixining 

muhim bosqichlari. Fizika va texnika orasidagi o‘zaro hamkorlik. 

Muhandislik kasbini egallashda fizikaning ahamiyati. 

 

Fizika fanini birinchi bo‘lib qadimgi yunon mutaffakkiri Aristotel (e.a. 384-

322 y.) o‘zining kitobida bayon etgan. 

 

Fizikа grеkchа «Physis» so’zidаn оlingаn bo’lib, tаbiаt mа’nоsini bildirаdi. 

Fizikа  fаni  bоshqа  fаnlаr  kаbi  bizni  o’rаb  оlgаn  mоddiy  dunyoni-mаtеriyaning 

оb’еktiv хоssаlаrini o’rgаnаdi. 

Olimlar tabiatni ko‘p asrlar davomida o‘rganib, materiya harakatsiz yashay 

olmaydi,  harakatni  materiyadan  ajratib  va  yo‘q  qilib  bo‘lmaydi,  ya’ni  harakat 

materiyaning  ajralmas  xossasidir,  degan  xulosaga  keldilar.  Harakat  deganda 

materiyaning  tabiatda  bo‘ladigan  barcha  o‘zgarishlari  bir  turdan  ikkinchi  turga 

aylanishlari va barcha jarayonlar tushuniladi. 

Tabiatda sodir bo‘luvchi barcha harakatlar va jarayonlar muayyan qonunlar 

bo‘yicha yuz beradi. Turli jarayonlar va hodisalar orasidagi qonuniy bog‘lanishni 

ochish va o‘rganish har bir qanday fan tarmog‘ining bosh maqsadi hisoblanadi. Buni 

bilish  esa  inson  qo‘liga  tabiatdagi  biror  hodisa  qanday  yuz  berishini  oldindan 

bilishiga,  ya’ni  kelajakni  oldindan  aytishga  va  o‘tmishni  izohlashga  yordam 

qiladigan usullar berish uchun kerak. Shundagina tabiat hodisalarini inson foydasiga 

ishlatish mumkin. 

Fizika barcha tabiiyot va amaliy fanlarning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun 

zarur bo‘lgan tadqiqotlarni ishlab chiqishga va asboblar yaratishga imkon beradi. 

Hozirgi vaqtda bu fanlarning barchasining alohida bo‘limlari bor: astronomiyada – 

astrofizika, kimyoda – fizikkimyo, agronomiyada – agrofizika, metallshunoslikda – 

---

2 

 

metallofizika va hokazo. Shuning uchun fizika barcha tabiiyot va amaliy fanlarning 

yaratilishi uchun poydevordir, deyish mumkin. 

Tabiat  haqidagi  fanlar  ichida  texnika  taraqqiyoti  uchun  fizika  eng  katta 

ahamiyatga ega. Fizika texnikaning asosidir, chunki fizika qonunlari texnikada ko‘p 

qo‘llaniladi. Fizika sohasidagi yangi kashfiyotlar mavjud texnikaning yaxshilanishi 

yoki yangi texnikaning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Texnikaning taraqqiyoti o‘z 

navbatida fanning yanada rivojlanishiga olib keladi. 

Fizika  ishlab  chiqarishning  taraqqiyotiga  tegishli  tabiiy  fanlar  orqali  ham, 

bevosita  ham  juda  katta  ta’sir  ko‘rsatadi.  Fizikaning  ishlab  chiqarishga  elektr 

energiya, barcha  transport  turlari, radioaloqa,  teleko‘rsatuv, yadro  energiyasini  va 

hokazolarni ochib berganini eslashning o‘zi yetarlidir. 

Zamonaviy  fizika  materiya  harakatining  turli  fizik  shakllarini, ularning  bir-

biriga aylinishini, shuningdek, modda va maydon xossalarini o‘rgatadi. 

Fizika taraqqiyoti davrida bir qancha tushunchalar sistemasi vujudga kelgan 

va  bular  orqali  barcha  fizik  hodisalar,  fikrlar,  qonunlar  va  hokazolarni  ta’riflash 

mumkin. Ana shunday tushunchalardan: fizik jismlar, fizik sistema, fizik hodisa va 

fizik muhit deb ataluvchi tushunchalar.