1-mavzu. Neft va gazni chuqur qayta ishlash texnologiyasi faniga kirish
Yüklə 328,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
1 2
6-mavzu taqdimoti|
NEFT VA GAZNI CHUQUR QAYTA ISHLASHDA TERMOKATALITIK JARAYONLAR Neftni ikkilamchi qayta ishlash jarayonlari orasida og’ir distillyat fraksiyalarini katalizator ishtirokida katalitik krekinglash muhim o’rin tutadi. Jarayon o’tkazilishidan maqsad, yuqori oktanli benzin olish hisoblanadi. Butan–butilen va propan-propilenga boy gaz fraksiyalari, yuqori oktanli alkilat – benzin komponenti xomashyosi sifatida keng qo’llaniladi, shuningdek neft kimyosi va sun`iy kauchuk ishlab chiqarishda foydalaniladi. Katalitik kreking engil gazoylini dizel yoqilg’isi komponenti sifatida foydalaniladi. Ko’p miqdordagi polisiklik aromatik birikmalar saqlangan og’ir gazoyllar, tehnik uglerod, ignasimon koks olishda xomashyo, hamda mazut komponenti sifatida ishlatiladi. Krekingni asosiy xomashyosi keng fraksion tarkibli vakuum gazoyllari hisoblanadi. Masalan: qaynash temperaturalari 300 dan 500°C gacha bo’lgan fraksiyadir. Ohirgi yillarda qaynash temperaturasi 550°C – 590°C gacha og’irlashtirilgan vakuum gazoyllari ham qo’llanilmoqda. Katalitik kreking xomashyosining kokslanish darajasi past (0,5% mass.) bo’lishi lozim, ya`ni katalizatorni tez kokslanishga chaqaruvchi smolali moddalar bo’lishi jarayonga ta`sir etadi. Bundan tashqari, xomashyodagi metal miqdori (20-25g/t) kam bo’lishi ta`minlanishi kerak. Shunga ko’ra xomashyo oldindan metalsizlantiriladi. Odatda krekinglanadigan xomashyo kullanish darajasi 0,006 – 0,007% (mass.) chegarasida bo’ladi. Oltingugurtli xomashyo gidrotozalashdan o’tkazilishi lozim. Gidrotozalashdan so’ng xomashyodagi oltingugurt miqdori 0,1 – 0,3 % (mass.) gacha kamaytirildi. Katalitik kreking qurilmalarida aktivligi yuqori seolit tarkibli katalizatorlar keng qo’llaniladi. Bunday katalizatorlar amorf matricasida 10 – 25 % gacha kristall alyumosilikatlar bo’ladi. Bu esa ma`lum darajada benzin chiqishini ko’payishiga va uning oktan sonini motor usulida 82 – 84 yoki tadqiqot usulida 92 – 94 gacha ko’tarish imkonini beradi, shuningdek to’qnashuv vaqtini kamaytiradi. Katalizatorlar ma`lum granul metrik tarkibga, yuqori g’ovakli va mehanik mustahkamlikka ega bo’lishi kerak. Krekingni amalga oshirishda katalizatorlar qo’llash g’oyasi akademik N. D. Zelinskiy tomonidan ilgari surilgan. U katalizator sifatida alyuminiy xlorni qo’llagan. Bu asosda 1919 – 1920 yillarda benzin olish bo’yicha ilg’or qurilma ham yaratilgan. Alyuminiy xlor 200–2500C temperaturada krekinglashni yumshoq rejimida o’tkazish imkonini beradi. Sanoatda katalitik kreking alyumosilikatli katalizatorlardan foydalanish orqali rivojlanishiga erishildi. Bu katalizatorlarning asosiy afzalligi, ularni qayta tiklash soddaligi hisoblanadi. Kreking katalizatorlari tabiiy tuproq ko’rinishida yoki sintetik alyumosilikatlar bo’ladi. Hozirgi neftni qayta ishlash zavodlarida aktiv va oltingugurtga chidamli sintetik katalizatorlar keng qo’llaniladi. Sintetik katalizatorlar asosan alyuminiy tuzini va kremniy tuproqni suv bilan o’zaro ta`sir yuli orqali tayyorlanadi. Olingan gel aralashmasiga shakl beriladi va quritiladi. Katalizator tarkibi odatda undagi kremniy, alyuminiy oksidlari va boshka kompanentlarni suvsiz miqdoriga ko’ra aniqlanadi. Katalizator asosiy massasini kremniy oksidi va 10 – 15% alyuminiy oksidlari tashkil etadi. Katalitik kreking – geterogen katalizni bir ko’rinishi bo’lib, unda reaksiyalar ikki faza chegarasida kechadi: qattiq (katalizator) va gaz yoki suyuq (xomashyo). Shuning uchun katalizator strukturasi va yuzasi muhim ahamiyat kasb etadi. Katalizatorning muhim hususiyatlaridan biri, uning aktivligidir. U mahsulotning chiqishi bilan tavsiflanadi. U aktivlik indeksi bilan tushintiriladi, bunga ko’ra 34-35 yuqori, 28 – 32 o’rtacha 27 – 28 quyi aktivlik indekslariga ega. Katalitik krekingda kimyoviy jarayonlar quyidagi ketma-ketlikda kechadi: 1) Katalizator yuzasiga xomashyo kiritilishi (tashqi diffuziya); 2) Katalizator g’ovaklarida xomashyo ichki diffuziyasi; 3) Katalizator aktiv markazlarida himosorbsiya; 4) Katalizator yuzasiagi kimyoviy reaksiyalar; 5)Katalizator yuzasi va diffuziya g’ovakliklaridan kreking mahsulotlari va o’zgarishsiz qolgan xomashyo desorbsiyasi; 6) Kreking mahsulotlarini reaksiya zonasidan olib chiqish. Alyumosilikatli katalizator bilan to’qnashuv sharoitida to’yinmagan uglevodorodlar biroz aktiv hisoblanadi. Olifinlar polimerizasiyasi xona temperaturasida boshlanadi, temperatura oshirilish bilan qaytar reaksiya polimerlanish–depolimerlanish ro’y beradi. To’yinmagan uglevodorodlar o’zgarishi 400 – 500°C da termik krekinga qaraganda 1000 – 10 000 martagacha tez boradi. Yüklə 328,78 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2