1-mavzu. Oila psixologiyasi fan sifatida Reja Oila psixologiyasining psixologik bilimlar tizimida tutgan o‘rni

---

1-mavzu. Oila psixologiyasi fan sifatida 
Reja 
1. Oila psixologiyasining psixologik bilimlar tizimida tutgan o‘rni. 
2. Oila psixologiyasi faning predmeti, maqsadi va vazifalari 
3. Oila psixologiyasining tadqiqot metodlari
4. Shaxs rivojlanishida oilaning roli. 
Oila inson uchun muqaddas maskan, kishilik jamiyatining ijtimoiy 
poydevoridir. Oilaviy turmushning asosiy maqsadi - bu farzand ko‘rish orqali 
aholini qayta tiklash, avlodlar bilan ajdodlar vorisligi va davomiyligini hamda yer 
yuzida insoniyat tarixiy taraqqiyotini ta’minlashdan iboratdir. 
Darhaqiqat, oila - har bir shaxsda ilk yoshligidan boshlab 
shakllanadigan insoniy fazilatlar, ezgu-istaklar, qadriyatlar takomil topadigan, ming 
yillar davomida shakllangan o‘zbek xalqining qadriyatlari va ma’naviy merosi 
ravnag‘ini ta’minlovchi tarbiya maskanidir. Ota-onalar munosabatlarda namoyon 
bo‘luvchi o‘zaro hurmat, mehr-oqibat, halollik, poklik, mehnatsevarlik, 
insonparvarlik kabi oliy toifadagi qadriyatlar ularning o‘zaro munosabatlarida 
uyg‘unlasha borib, oilada o‘zaro munosabatlar maromini vujudga keltiradi. Oiladagi 
ushbu ijtimoiy jarayon yosh avlodning moddiy olam, ijtimoiy turmush haqidagi 
tasavvurlari, nuqtai nazarlari, tushunchalari, dunyoqarashlari va sharqona odob-
axloq qoidalari va ularga amaliyotda rioya etishning to‘g‘ri yo‘l-yo‘riqlarini 
ko‘rsatadi. Yosh avlodning ma’naviy qiyofasi, ularning xatti-harakati, xulq-atvori 
dastlab oilaviy munosabat madaniyatida shakllanadi.
Tarixiy ma’lumotlarning guvohlik berishicha, oilaviy munosabatlar 
madaniyati sharq xalqlarida juda qadimdan rivojlangan ijtimoiy voqelik ekanligini 
ko‘rsatadi. Qadimgi xalqlardan qolgan asori-atiqalarda, muqaddas diniy 
manbalarda, o‘zbek xalqining og‘zaki ijodi durdonalarida, sharqning buyuk 
mutafakkirlarining asarlarida sharq xalqlari, xususan o‘zbek xalqiga xos oilaviy 
shaxslararo munosabatlarda namoyon bo‘ladigan odob-axloq qoidalari, meyorlari, 
insoniy fazilatlar ifodasi to‘g‘risida qimmatli ma’lumotlarni uchratish mumkin. 
Manbalarda oilasiz insoniy hayotni tasavvur qilib bo‘lmaslik, barkamol farzand 
tarbiyasi, undagi er-xotin va o‘zaro munosabatlar madaniyati, baxtli va farovon 

---

turmush kechirish yo‘llari, hayotiy misollar yordami bilan hikmatlar va nasihatlar 
ko‘rinishida bayon etilgan.
Oilaviy turmush bilan jamiyat taraqqiyotining doimiy mushtarakligi 
tufayli jamiyat taraqqiyotining barcha davrlarida ham oilaviy muammolar uning 
ilg‘or vakillari diqqat-e’tiborida bo‘lgan. Oilaviy hayot jamiyat taraqqiyotida va 
farzandlarning kamolotida uchun shu qadar muhimki, xuddi shu bois uni biror 
soniya ham diqqat-e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydi. 
Sharqda qadim-qadimdan oila muqaddas Vatan sanalgan. Agar oila 
sog‘lom va mustahkam bo‘lsa, mahallada tinchlik va hamjihatlikka erishiladi. 
Binobarin, mahalla, yurt mustahkam bo‘lsagina, davlatda osoyishtalik va barqarorlik 
hukm suradi. Ko‘rinib turibdiki, oilaviy hayot masalalari hozirgi davr fani tadqiqot 
yo‘nalishining ustuvor sohalaridan biriga aylanib bormoqda. Respublikamizda 
"Oila" ilmiy-amaliy markazining tashkil etilishi hamda hukumat tomonidan "Oila 
kodeksi" qabul qilinishi bugungi kunda oilalarning mustahkam va barqarorligini 
saqlash uchun qilinayotgan muhim amaliy ishlardan hisoblanadi. 
Afsuski, oila-nikoh munosabatlarining hozirgi davrga kelib zaiflashib 
borayotganligi dunyoning deyarli ko‘pchilik mamlakatlarida: Amerika Qo‘shma 
shtatlari, Angliya, Fransiya, Germaniya, Boltiq bo‘yi davlatlari, Rossiya va boshqa 
qator davlatlarda yaqqol namoyon bo‘lmoqda o‘zbek oilalari hayotida oila-nikoh 
munosabatlarining zaiflashuvi va uning buzilishlari yuqorida qayd etilgan 
davlatlardagiga qaraganda ancha kam bo‘lsa-da, afsuski ajralishning asoratlari oila 
a’zolari va qarindosh-urug‘lar o‘rtasida nihoyatda ayanchli oqibatlar, noxush holat 
va hodisalar keltirib chiqarayotganligi kuzatilmoqda. Demak, oilalarning buzilishi 
va uning oqibatida yuzaga keladigan turli xildagi asoratlar ijtimoiy psixologiya va 
etnopsixologiya fanlarining tadqiqot predmeti sifatida keng o‘rganishni taqozo etadi. 
O‘zbekiston psixologlari tomonidan o‘zbek oilalariga xos muammolarni 
o‘rganish yuzasidan bir qator muvaffaqiyatli ilmiy izlanishlar olib borilgan. Ana shu 

---

ilmiy ishlarda oila-nikoh munosabatlari, yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash, 
o‘zbek oilalaridagi milliy o‘ziga xoslik, undagi nizolar va ularni keltirib chiqaruvchi 
muhim sabablar, ajralishlar va ularning salbiy asoratlari kabi birqator masalalar har 
tomonlama o‘rganilib tahlil qilingan. Biroq, yuqoridagi ilmiy izlanishlarda oila 
barqarorligiga 
shaxslararo 
munosabatlar 
ta’sirining 
ijtimoiy-psixologik 
xususiyatlari maxsus tadqiqot predmeti sifatida o‘rganilmagan. Aslida oilaviy 
turmushda yuzaga keladigan muammolar, hatto oilaning buzilishi va uning salbiy 
asoratlari, hamma-hammasi undagi shaxslararo munosabatlar ta’sirining natijasi 
ekanligini hech qachon unutmasligimiz kerak. Bundan kelib chiqadigan xulosa 
shundan iboratki, oila barqarorligi, baxtli va farovon turmush kechirish, albatta, 
shaxslararo munosabatlar ta’sirining ijtimoiy-psixologik xususiyatlari bilan uzviy 
bog‘liq bo‘lganligi tufayli, aynan shu muammo yuzasidan ilmiy tadqiqot ishlarini 
olib borishni taqozo etadi.
Oila barqarorligiga shaxslararo munosabatlar ta’sirining ijtimoiy-psixologik 
xususiyatlarini milliy-madaniy sharoitda o‘rganishdan iboratdir.

---