1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
8.14. Zagotovkalarni olish usullarini 
harakteristikasi. Quyma. 
 
Qum-gildan yasalgan qoliplar barcha quyma qotishmalarga, barcha ishlab 
chiqarish turlariga, xohlagan og‘irlik uchun, xohlagan shakl va chekka o‘lchamlar 
uchun ishlatiladi. Barcha quymalarning 80% shu usul bilan olinadi; qolgan 20% 
boshqa mahsus usullar bilan olinadi. Bu usul universal va arzon. Qirindiga 15-25% 
o‘tadi. Aniqlik kvaliteti 14-17 doirasida (usuliga qarab); yuza g‘adir-budirligi 
5mkm (mashinada shakl berish) dan 80 mkm (qo‘lda formovka) gacha boradi. 
Qobiqli shakllarda murakkab konfiguratsiyali zagotovkalar olinadi: tirsakli 
(kolenchatiy) va kulachokli vallar, qovurg‘ali silindirlar. Ba’zi yuzalar 
mexanikaviy ishlovni talab qilmaydi. Qolip aralashmasi sarfi qum-gilli 
qoliplarnikidan 10-20 marta kam. Aniqlik kvaliteti 14; yuza g‘adir –budurligi 2.5 
mkm dan (yupqa devorli ximiyaviy qora detal) 25 mkm (qum-smolali) gacha 
bo‘ladi. 
Erib ketadigan modellar yordamida yasalgan 
qoliplarda qiyin 
deformatsiyalanadigan va qiyin ishlanadigan va qiyin eriydigan qotishmalardan 
murakkab va aniq zagotovkalar olinadi. Bu ko‘p mehnat sig‘imli va ko‘p vaqt talab 

---

173 
qilinadigan usul. Bu usulda yetarli aniqlik va yuza silliqligi olinadi. Mexanikaviy 
ishlov faqat tegib turadigan yuzalarga beriladi. Agar shtampovka usuli bilan 
olingan zagotovkalarni bu usul bilan olingan zagotovkalar bilan solishtirilsa, metal 
sarfi 55-75%ga, mexanik ishlov berish sig‘imi 60% gacha, detal tannarxi 20% ga 
kamayadi. Aniqlik kvaliteti 12-15, yuza g‘adir-budirligi 2,5-20 mkm. 
Metal qoliplarga quyish (kokil). 
Tub ma’nosi metaldan yasalgan bitta 
qolip ko‘p marta ishlatiladi. Kokil turg‘unligi ko‘p faktorlarga bog‘liq: quyish 
davridagi metal haroratiga; kokil materialiga; quyma zagotovka o‘lchamlariga, 
uning massasiga va shakliga bog‘liq. Bu usulning xususiyatlaridan biri - qolip 
bilan quyma orasidagi issiqlik o‘tkazishning jadalliligidir; ya’ni suyuq metalning 
tez qotishligidir.Buni quyma devorlari qalinligini belgilashda e’tiborga olish kerak. 
Shuning uchun alyumin va magniy qotishmalari devorlari qalinligi 3-4 mm; 
cho‘yan va po‘latlar devorlari qalinligi 8-10 mm olinadi. Quyma strukturasi mayda 
donali, mexanik-fizik xossalari qum-gil qoliplarnikiga nisbatan 15-30% yuqori, 
kuyundi yo‘q hisobda, yaroqsiz detallar 5-25% dan ko‘p emas, shaklni yig‘ish-
buzish yo‘q, oson avtomatlashtiriladi. Aniqlik kvaliteti 12-15, yuza g‘adir-budirligi 
2,5-40 mkm.