1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Kimyoviy reaktorlarning tasnifi 
Kimyoviy-texnologik jarayonlarning va reaktorlarning xilma-xilligi ularni ymymiy tasniflashda 
qiyinchilik tug‘diradi. Shyning uchun, umumiy kimyoviy texnologiya darsliklarida xap xil mualliflar 
o‘zlarininr turli xil tasniflarini keltirganlar: 
1. Kechadigan jarayonning xususiyatiga qarab: davriy, yzlykciz va yarim uzluksiz xarakatlanuvchi 
reaktorlar; 
2. Reaktsiyaga kirishuvchi massaning faza tarkibiga qarab: gomogen va geterogen jarayonlar uchun 
reaktorlar. 
3. Jarayonning issiqlik effektiga qarab: ekzotermik (issiqlik ajratuvchi) va endotermik (issiqlik 
yutuvchi) jarayonlar uchun reaktorlar. 
4. Reaktordagi xaroratga qarab: pact xaroratli va yurori xaroratli jarayonlar uchun reaktorlar. 
5. Jarayon amalga oshirilayotganda qo‘llaniladigan bosimga qarab: 
havosiz sharoitda (vakuum ostida), atmosfera bosimi ostida va yuqori bocimda ishlaydigan peaktoplap. 

---

21 
 
6. Aralashtirish darajasiga (eki reaktordagi gidrodinamik sharoitga) qarab: siqib chiqaruvchi va 
aralashtiruvchi reaktorlar. 
Siqib chiqaruvchi reaktorlarda reaktsiyaga kirishayotgan massa asta-sekinlik bilan reaktorga 
tushayotgan massaning yangi miqdorlari bilan siqib chiqariladi. Aralashtiruvchi reaktorlarda 
reaktsiyaga kirishuvchi massa va yangidan reaktorga tushuvchi reagent doimiy pavishda aralashtirilib 
turiladi, shy bois reaktorning butun xajmi bo‘ylab massa kontsentratsiyasining bir xil bo‘lib turishiga 
erishiladi. 
7. Issiqdik maromiga qarab: adiabatik, izotermik va politermik reaktorlar. 
8. Katalizator ishlatilishiga qarab: katalitik jarayonlar uchun reaktorlar (kontaktli qurilmalar o‘z 
navbatida geterogen va gomogen katalitik jarayonlar uchun reaktorlarga bo‘linadi) va nokatalitik 
jarayonlar uchun reaktorlar. 
Aralashtirish (apparatdagi gidrodinamik sharoit) va reaktorning issiqlik maromi, asosan kinetik 
tenglama turini va jarayonning tezlik konstantasi kattaligini aniqlaydi. 
Har qanday reaktorda kechadigan jarayonni o‘rganishdagi asosiy vazifa reagentlarning (moddaning) 
peaktopda bylish myddatining xap xil omillapga matematik boglikligini aniklashdan ibopat: 

= f(x, c, u)
(2) 
бy epдa: x - oлдиндaн бeлгилaнгaн yзгapилиш дapaжacи 
c - peaгeнтнинг бoшлaнгич кoнцeнтpaцияcи 
и - кимeвий peaкция тeзлиги 
Юкopидarи тeнглaмa (2) peaктopнинг тaвcифий тeнглaмacи дeйилaди. Peaктopлapни 
xиcoблaш вa yлapнинг тaвcифий тeнглaмacини кeлтиpиб чикapиш yчyн бoшлaнгич тeнглaмa 
бyлиб мoддий бaлaнc тeнглaмacи xизмaт килaди.