1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Ish natijalarni ko‘rsatish tartibi 
Superfosfatning olinish usulini daftarga yoziladi.
Analiz natijalari hisoblanadi. 
Savol va masasalar 
2.
Kaltsiy fosfat suvda erimaydi. Ammo undan kislotali tuproqlarda o‘g‘it sifatida 
qo‘llaniladi. Uning qo‘lanilishi nimaga asoslangan. 
3.
Eng keng qo‘llaniladigan o‘g‘itlardan biri fosforitning nitrat kislotasi bilan ta‗siri 
natijasida olinadi. Shu reaktsiyaning tenglamasini yozing va o‘g‘it tarkibidagi azot va fosforning
(Р
2
О
5 
hisobida) % miqdorini hisoblang. Hisoblashda kaltsiy digidrofosfat hosil bo‘lishini 
e‗tiborga oling, o‘g‘itdagi namlikni e‗tiborga olmang.
3. Nima uchun fosforlari o‘g‘itlar anazlizda suvda eruvchan, tsitratda eruvchan va umumiy fosfor 
miqdorlari aniqlanadi? 
4. 1 t superfofat tayyorlash uchun qancha miqdor (massa va hajm bo‘yicha) 66 % li sulfat 
kislotasi (ρ*1,57 g|m
3
) sarf bo‘ladi? 
5. Nima uchun superfofat ta‗minotga berishdan avval 20 kun omborda saqlanadi? 
6. Tarkibida 5 % kaltsiy karbonat bo‘lgan fosforida 10 g superfosfat olish uchun nazariy jihatdan 
qancha miqdor 65 % li sulfat kislotasi sarflanadi? 
LABORATORIYA ISHI №18 

---

222 
 
 
GAZLI QAYTARUVCHILAR YORDAMIDA METALLARNI OLISH 
 
Gazli qaytaruvchilarga quydagilarni misol keltirish mumkin Н
2
, СО, СН
4
va boshqalarni. Gazli 
qaytaruvchilar suyuq va qattiq qaytaruvchilarga qaraganda katta ahamiyatga ega. Oksidlanishi 
natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlar suv Н
2
О va karbonat angidridni СО
2
reaktsiya zonasidan chiqarib 
yuborish 
oson. 
Reaktsiya 
tubkali 
pechlarda 
olib 
boriladi, 
qaytarilayotgan 
moddaning 
kontsentratsiyasini oshirish mumkin. Bu ko‘pgina oksidlarni qaytarish imkonini beradi.
Sanoatda vodorod bilan faqat volfram, molebden va germaniy qaytariladi. Laboratoriya 
sharoitida bu metod bilan temir, kobolt, nikel, molebden, mis, kadmiy, galliy, indiy, talliy, germaniy, 
qalay, qo‘rg‘oshin , Surma, vismut, volfram, tellur, reniy va boshqa oksidlarni qaytarish mumkin. 
Boshqa metallarning oksidlari bu qaytaruvchilar bilan qaytarilmaydi.
Sanoatda qaytaruvchi sifatida ko‘pincha tabiiy gaz ishlatiladi (metan).
Agar qaytarishni metalni erish haroratidan yuqori haroratda olib borsak qotishmasimon 
mahsulot, past haroratda olib borilsa kukunsimon mahsulot olinadi.