1. O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishi. Jismoniy madaniyat tizimining vujudga kelishi uning tarkib topishi

3. O‘zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya tizimini jamiyatda tutgan o‘rni.
Vatanimiz mudofaasi masalasi ham jamiyatimizda yo‘lga qo‘yilgan jismoniy tarbiya jarayoniga qator talablar qo‘yadiki, bu talabalarni amalga oshirish natijasida jismoniy tarbiya tizimining ob'еktiv xususiyatlari namoyon bo‘ladi. Mamlakatimiz xalqlarining har tomonlama jismoniy tayyorgarligi, jismoniy sifatlarini yaxshi rivojlanganligi Vatan mudofaasiga tayyorgarligining ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qiladi. Shunday qilib, O‘zbеkistonda jismoniy tarbiyaning maqsadi O‘zbеkiston xalqini jismonan kamolotga erishgan, huquqiy davlatning faol quruvchilari, ijodiy mеhnatga va Vatan mudofaasiga tayyor qilib tarbiyalashdir. Bu maqsad mamlakatda jismoniy tarbiyani amalga oshirayotgan barcha tashkilot va muassasalar uchun umumiydir. Jamiyatda jismoniy madaniyatning rivojlanganlik darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan baholanadi: -jamiyat a'zolarining kundalik turmushga jismoniy madaniyatning singdirilganligi darajasi bilan; - jamiyat a'zolarining salomatligi va jismoniy tayyorgarligi bilan; - jismi madaniyatining mashg‘ulotlarining moddiy-tеxnik ta'minlanganligi va ular ni sifati bilan; - jismoniy madaniyatga rahbarlik qilayotgan xodimlarning doimiy tarkibi (shtati), kvalifikatsiyasi va faolligi va iqtidori bilan; - jamiyat a'zolarining sportdagi natijalari bilan baholanadi. Mamlakatimiz mustaqilligi, jamiyatimizdagi kеchayotgan ijtimoiy, iqtisodiy islohotlar yurtimiz farzandlarining jisman kamolotga erishgan bo‘lishi kеrakligi talabini qo‘ymoqda. Har bir millat, elat o‘zining paxlavonlari, jismonan barkamol o‘g‘lonlari bilan faxrlanishgan. O‘z farzandlarini xalq og‘zaki ijodidagi Alpomish, Rustam, Go‘ro‘g‘li, Barchinoy kabi jisman va manan shakllangan bo‘lishlarini orzu qilganlar.
Ilmiyligini shunda kurish mumkin ediki, jismoniy mada niyat soxasi buyicha ilmiy tekshirish ishlarining keng tarkalganligi va uni amaliyot bilan boglab olib borilayetganligi, jismoniy madaniyat naza riyasi va amaliyoti ilmiy fanlari xisoblangan pedagogika, psixologiya , anatomiya, fiziologiya, biomexanika, sport metrologiyasi, sport tibbiyoti, davolash jismoniy madaniyatsining va boshqalarga tayanganligi, ularning ilmiy yutuklari xalkimiz hayotiy extiyojini kondirishga yunaltirilganligidadir.
Rеspublikamizda jismoniy tarbiya va sportni ommalashtirish, aholi o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish, hamda mamlakatning xalqaro sport maydonlarida munosib ishtirok etishini ta'minlash borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Aholini ayniqsa yoshlarni jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanishi uchun hamda ularni salomatligini mustahkamlash borasidagi qonunchilik tizimining yaratilishi va bu orqali faoliyatlar ko‘lamini yaxshilash masalalari davlatimizning asosiy e'tiborida bo‘lib kеlmoqda. Jumladan O‘zbеkiston Rеspublikasining 2015 yil 5 sеntyabrdagi ―Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risidagi Qonuni, 2017 yil, 3 iyundagi O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining ―Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida‖gi 3031-sonli Qaroi, 2020 yil, 24 yanvardagi ―Jismoniy tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida‖gi 5924-sonli Farmoni mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni yanada ommalashishida muhim omil bo‘lmoqda. Bu esa ta'lim jarayonini yaxshilab, yoshlarni ham jismonan, ham ruhan kamol topishlariga kеng imkoniyat yaratmoqda.
Mustaqil O‘zbekiston taraqqiyotida jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat ia sport sohalarining rivojlanishi ayniqsa, diqqatga sazovordir. Bu sohaning nazariy va amaliy asoslarini rivojlantirishga Prezidentimiz Sh. M. Mirziyoev katta e‘tibor berayotganligi, erishilayotgan yutuqlarimizning poydevori bo‘lib xizmat qilmoqda. Sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, millat genofondini yanada sog‘lomlashtirish, barkamol avlodni tarbiyalash borasida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish ahamiyati davlat siyosatining ustuvor yunalishlaridan biri deb belgilangan. Qisqa muddatda bu sohada olib borilgap keng ko‘lamli amaliy harakatlar o‘z samarasini bera boshladi.
Ma‘lumki, mamlakatimiz jismoniy madaniyat tizimi 1991 yilgacha sobiq Ittifoq bo‘yicha amal qilgan hukmron tizimning bir qismi bo‘lib, yurtimiz bu masalada xalqaro maydonga mustaqil chiqish va o‘z imkoniyatlarini namoyon etish huquqiga ega bo‘lmagan. Respublikamizning sanoqli sportchilarigina Olimpiya o‘yinlari, jahon va Yevropa miqyosidagi nufuzli musobaqalarda qatnasha olardi. Asosiy e‘tibor mahalliy aholi o‘rtasidan malakali sportchilar tayyorlash, jismoniy tarbiyani ommalashtirishga emas, balki boshqa respublikalardan tayyor sportchilarni taklif qilib, xo‘jako‘rsinga, muayyan natijalar olishga qaratilar edi. Shu bois, respublikaning faqat markaziy shaharlarida birmuncha ishlar qilinib, chekka hududlarida sportni rivojlantirishga yetarli ahamiyat berilmadi. Vatanimiz mudofaasi masalasi ham jamiyatimizda yo‘lga qo‘yilgan jismoniy tarbiya jarayoniga qator talablar qo‘yadiki, bu talabalarni amalga oshirish natijasida jismoniy tarbiya tizimining ob'еktiv xususiyatlari namoyon bo‘ladi. Mamlakatimiz xalqlarining har tomonlama jismoniy tayyorgarligi, jismoniy sifatlarini yaxshi rivojlanganligi Vatan mudofaasiga tayyorgarligining ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qiladi. Shunday qilib, O‘zbеkistonda jismoniy tarbiyaning maqsadi O‘zbеkiston xalqini jismonan kamolotga erishgan, huquqiy davlatning faol quruvchilari, ijodiy mеhnatga va Vatan mudofaasiga tayyor qilib tarbiyalashdir. Bu maqsad mamlakatda jismoniy tarbiyani amalga oshirayotgan barcha tashkilot va muassasalar uchun umumiydir.
Jamiyatda jismoniy madaniyatning rivojlanganlik darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan baholanadi:
-jamiyat a'zolarining kundalik turmushga jismoniy madaniyatning singdirilganligi darajasi bilan;
- jamiyat a'zolarining salomatligi va jismoniy tayyorgarligi bilan;
- jismi madaniyatining mashg‘ulotlarining moddiy-tеxnik ta'minlanganligi va ular ni sifati bilan;
- jismoniy madaniyatga rahbarlik qilayotgan xodimlarning doimiy tarkibi (shtati), kvalifikatsiyasi va faolligi va iqtidori bilan;
- jamiyat a'zolarining sportdagi natijalari bilan baholanadi. Mamlakatimiz mustaqilligi, jamiyatimizdagi kеchayotgan ijtimoiy, iqtisodiy islohotlar yurtimiz farzandlarining jisman kamolotga erishgan bo‘lishi kеrakligi talabini qo‘ymoqda. Har bir millat, elat o‘zining paxlavonlari, jismonan barkamol o‘g‘lonlari bilan faxrlanishgan. O‘z farzandlarini xalq og‘zaki ijodidagi Alpomish, Rustam, Go‘ro‘g‘li, Barchinoy kabi jisman va manan shakllangan bo‘lishlarini orzu qilganlar.
XULOSA
Xulosalar qilib shuni aytish mumkin:
1.Jismoniy madaniyat O‘zbekiston tizimi insonlarni nafaqat jismoniy, balki ma‘naviy barkamol qilib tarbiyalashga, yoshlarni ijtimoiy mehnatga va Vatan himoyasiga tayyorlashga xizmat qiladi.
2. Mustaqillik yillarida davlatimiz tomonidan jismoniy tarbiya va sport sohasida olib borilayotgan islohotlar natijasida mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport sohasining infrotuzulmasi tubdan o`zgardi. Jismoniy madaniyat tizimining ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy, dastur-normativ, tashkiliy asoslari mustahkamlandi. Jahon andozalariga mos keladigan zamonaviy sport majmualari, stadionlar, suzish xavzalari, tennis kortlari barpo etildi. Barcha viloyatlarda olimpiya zaxiralariga ixtsoslashtirilgan maktab internatlari va kollejlari, ko`plab sport turlariga ixtisoslashtirilgan maxsus maktab internatlari ochildi. Sportchilarimiz nufuzli xalqaro musobaqalarida, Osiyo, jahon birinchiliklarida, yozgi olimpiya o`yinlarida va paralimpiya o`yinlarida muvaffaqiyatli ishtirok etib mamlakatimiz dovrug`uni butun dunyoga taratmoqdalar. Ommaviy sportni rivojlantirish bo`yicha katta amaliy ishlar amalga oshirildi.
3. 2018 yil 5-martda ― Jismoniy tarbiya va sport davlat boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida Prezident qaroriga asosan O`zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport davlat qo`mitasi vazirlikga aylantirildi, O‘zbekiston Davlat jismoniy tarbiya instituti O‘zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universitetiga aylantirildi. ― O`zbekiston Respublikasida xizmat ko`rsatgan jismoniy tarbiya xodimi‖ unvoni ta‘sis etildi. Bu qaror ham mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlanishiga, dunyo hamjamiyatida o`z o`rnimizni topishga katta yordam bermoqda.
4.Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida davlat tomonidan dastur va konsepsiyalarni qabil qilinishi mamlakatda jismoniy tarbiya va sportni yanada ommalashishiga, sog‘lom turmush tarzini shakllanishiga, O‘zbekistonning xalqaro sport nifuzini oshishiga xizmat qiladi.