1. Payvand birikmalar turlari. Payvandlash usullari

Ustma-ust payvandlash. Ulanish lozim bo’lgan ikki detalning, masalan, listning biri ikkinchisi ustiga qo’yib payvandlansa, ustma-ust chok hosil bo’ladi. Bunday hollarda payvand chokning ko’ndalang kesimi uchburchak shaklida bo’ladi va burchakli yoki valiksimon chok deb ataladi. Chokning shakli normal, botiq va qabariq bo’lishi mumkin.

2-rasm.
Qabariq chok detalning ulangan joyidagi kesimini sezirarli darajada o’zgartiradi, bu esa, o’z navbatida shu yerda kuchlanishlarning qo’shimcha to’planishiga sabab bo’ladi. Ana shu nuqtaiy nazarda, choklarning botiq bo’lgani yaxshi. Ammo choklarni botiq qilish qo’shimcha mehnat talab etadi. Shuning uchun aksaryat choklar normal shaklda tayyorlanadi. Lekin o’zgaruvchan kuch ta’sir etadigan hollarda chokning botiq qilib tayyorlash tavsiya etiladi. Burchakli choklarni asosiy xarakterli o’lchamlari bu uning kateti va balandligi. Chokning balandligi uning katetiga bog’liq bo’lib, quyidagicha h=ksin45⁰=0,7k aniqlanishi mumkin.
Qalinligi =3 mm bo’lgan listlar uchun katet K ning eng kichik qiymati 3 mm bo’lishi mumkin. Detallarni ustma-ust payvandlashda choklarni ta’sir etayotgan kuch yo’nalishiga tik, parallel, ma’lum burchak hosil qilib joylashtirish mumkin, birinchi holda payvand chok ro’para chok deb ikkinchi holda-yonbosh chok, uchinchi holda esa qiyshiq chok deb ataladi.
Yonbosh payvand chok. Bunday choklarda asosiy kuchlanish chokning m-m kesimidagi urinma kuchlanishidir (1-rasm). - kuchlanishni chokning uzunligi bo’yicha taqsimlanishi, payvandlangan detallarning bikrligiga bog’liq. Agarda bu bikrlik bir xil bo’lsa kuchlanish bir tekis taqsimlanadi, har xil bo’lganda notekis taqsimlanadi.

3-rasm.
Shuningdek, yonbosh chok qanchalik uzun bo’lsa, kuchlanishni xam shunchalik notekis taqsimlanadi, shuning uchun chokning uzunligini olish tavsiya etiladi.
Cho’zuvchi kuch ta’sirida yonbosh choklardagi kuchlanish qiymat quyidagicha aniqlanadi:

bu yerda: 0,7 –chokning m-m kesim bo’yicha qalinligi.
Yonbosh choklar nosimmetrik bo’lganda 5-rasm chokning uzunligini shu chokdan detalning og’irlik markazigacha bo’lgan masofani teskari proporsional tarzda olinadi, ya’ni

bunda har ikki tomonidagi choklarda kuchlanish qiymati bir xil bo’lib, qiymati quyidagicha aniqlanadi:


4-rasm.


O’zaro tik qilib payvandlash. Bunday payvandlashda detallar o’zaro uchma-uch (b) yoki burchakli chok (a) yordamida biriktiriladi. Payvandlash dastagi yordamida bajarilsa burchakli chok hosil bo’ladi va cho’zilish va moment ta’siridan mustahkamligi quyidagicha aniqlanadi (rasm,a).

Payvandlash avtomatik ravishda bajarilsa uchma-uch chok hosil bo’ladi, bunda chokningmustahkamligi quyidagicha aniqlanadi (b-rasm):

5-rasm.