1. Сущность и значение основных средств. Основные фонды по их хозяйственному назначению

Loyiha quvvati qurilish loyihasida ko‘zda tutilgan bo‘ladi. Qayta tiklash, kengaytirish va texnik jihatdan qayta qurollantirish natijasida loyiha quvvati kattalashtirilishi mumkin.
Kiruvchi quvvat – bu rejalashtirilgan davr boshidagi quvvat, buxgalteriya hisob-kitoblari asosida aniqlanadi.
Chiqish quvvati – bu hisobot davri oxiridagi quvvat. U hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi.
,
bu yerda
M_ox– oxirgihisobotgaasoslanganquvvat;
M_b - boshlang’ich quvvat;
M_ya- yangi qurilish (kengaytirish, ta'mirlash) natijasidagi quvvat;
M_e.ch– ekspluatatsiyadan chiqqan quvvat
- o‘rta arifmetik hisob-kitobga tayangan, yil davomida ishga tushirilgan yoki to‘xtatilayotgan quvvatdir. Yil davomida korxona ega bo‘lgan o‘rtacha quvvat,

12. 
    O‘rtacha yillik quvvat qanday hisoblanadi?
    

bir yillik o‘rtacha O‘rtacha yillik quvvat quvvat deyiladi va u quyidagicha topiladi.
,
bu yerda
M_b - yil boshidagi quvvat;
M_k– yil mobaynida kiritilgan quvvat;
M_ch-yil mobaynidda ishlab chiqarishdan chiqarilgan quvvat;
- ekspluatatsiya vaqtidagi oylar soni;
- ekspluatatsiyadan chiqqan muddatdan hisob-kitob muddatigacha bo‘lgan
oylar soni.

13. 
    Aylanma mablag’lar nima?
    

Korxonalar ishlab chiqarish faoliyatini tashkil qilishda mehnat qurollari va ish kuchidan tashqari, aylanma mablag’largaham ega bo‘lishlari zarur. Aylanma mablag’lar ishlab chiqarishning aylanma fondlari va muomala fondlarini tashkil qilishga mo‘ljallangan pul mablag’laridan iborat.

14. 
    Korxonaning aylanma mablag’lari qanday fondlarga bo‘linadi?
    

Korxonaning aylanma mablag’lari aylanma fondlar va muomala fondlariga taqsimlanadi.

15. 
    Aylanma ishlab chiqarish fondlari necha guruhga bo‘linadi?
    

Aylanma ishlab chiqarish fondlari korxona ishlab chiqarish fondlarining bir qismi bo‘lib, bitta ishlab chiqarish sikli davomida sarflanadi hamda natural shaklini o‘zgartirib, o‘z qiymatini to‘lig’icha tayyor mahsulot tannarxiga o‘tkazadi. Aylanma ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarish jarayonining majburiy elementi ishlab chiqarish xarajatlarining asosiy qismi hisoblanadi.
Aylanma ishlab chiqarish fondlari uch guruhga bo‘linadi:

• 
  ishlab chiqarish zaxiralari;
  
• 
  tugallan maganishlab chiqarish va yarim tayyor mahsulotlar;
  
• 
  kelgusi davr xarajatlari.
  

16. 
    Aylanma mablag’larning to‘liq aylanishi necha bosqichdan iborat?
    

Aylanma mablag’larning to‘liq aylanishi uch bosqichdan iborat bo‘lib, bu jarayonda mahsulot ishlab chiqariladi va sotiladi.

• 
  aylanma mablag’lar pul shaklidan tovar zaxiralariga aylanadi (P - T);
  
• 
  ishlab chiqarish, ya’ni mahsulotni tayyorlash jarayoni ( T );
  
• 
  tovar sotiladi va yana pul shaklini oladi ( T - P) .
  

17. 
    Me’yorlashtiriluvchi va me’yorlashtirilmaydigan aylanma mablag’lar.
    

Me’yorlashtiriluvchi aylanma mablag’lar- korxona omborlaridagi ishlab chiqarish zaxiralari (xomashyo, materiallar, yoqilg’i), tugallanmagan ishlab chiqarish, kelgusi davr xarajatlari va tayyor mahsulotlar.
Me’yorlashtirilmaydigan aylanma mablag’lar - xaridorga berib yuborilgan tayyor mahsulotlar, hisob raqamidagi pul mablag’lari.

18. 
    Me’yorlashtirishda qo‘llaniladigan usullar
    

Aylanma mablag’larni me’yorlashtirish va ayniqsa, moddiy resurslarni sarflash me’yorlarini belgilashda quyidagi tamoillarga amal qilish lozim:

• 
  me’yorlarning progressivligi va dinamikligi;
  
• 
  me’yorning iqtisodiy va ishlab chiqarish-texnikaviy jihatdan asoslanganligi;
  
• 
  xomashyo, material, yoqilg’i, elektr energiyasi va boshqa resurslar o‘lchamini to‘g’ri tanlash;
  
• 
  chiqit va yo‘qotishlarning oldini olish;
  
• 
  eskirgan me’yorlarni qayta ko‘rib chiqish hamda ularni fan-texnika taraqqiyoti yutuqlariga mos holga keltirish.
  

Resurslarni me’yorlashtirishda bir nechta usullar qo‘llaniladi:

• 
  o‘tgan yillar davomida amalda sarflangan resurslar to‘g’risidagi hisobot ma’lumotlarini o‘rganish hamda bir necha yillar davomida ro‘y bergan pasayishlarni hisoblashga asoslanuvchi statistika-tajriba usuli;
  
• 
  laboratoriya tajribalariga asosan yaratilgan hamda instrumentlar va yordamchi materiallar sarflanishi me’yorini aniqlashda qo‘llanuvchi labaratoriya-texnikaviy usul;
  
• 
  yuzaga kelgan ishlab chiqarishs haroitlaridan tashqari boshqa korxonalarning ilg’or tajribalari va yutuqlarini ham hisobga olish imkonini beruvchi, moddiy resurslardan foydalanishni me’yorlashtirishning mukammalroq usuli hisoblanuvchi hisob-tahliliy usul.
  

19. 
    Aylanma mablag’lardan samarali foydalanish ko‘rsatkichlari nima?
    

Aylanma mablag’lardan samarali foydalanish ko‘rsatkichi:

• 
  aylanish koeffitsienti;
  
• 
  yuklanish koeffitsienti;
  
• 
  bir marta aylanish davomiyligi.
  

20. 
    Aylanma mablag’lar aylanishini tezlashtirsh nimalarni talab qiladi?
    

Aylanma mablag’larning aylanishini tezlashtirish, ulardan samarali foydalanish quyidagilarni talab qiladi:

• 
  fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini keng qo‘llash;
  
• 
  ishlab chiqarishning barcha jarayonlarida ilmiy jihatdan asoslangan me’yor va me’yoriylar tizimini yaratish;
  
• 
  korxonalarni uzoq muddatli xo‘jalik aloqalari yuritishga o‘tkazish;
  
• 
  mahsulotlar, moliyaviy, moddiy va kuch-quvvat resurslarining sifat balansini tuzish;
  
• 
  boshqarish tizimini tashkil etishning va rag’batlantirishning optimal shakllarini qo‘llash.
  
• 
  Texnologik jarayonlami yaxshilash;
  
• 
  Xomashyoni kompleks qayta ishlash usullarini rivojlantirish;
  
• 
  Ishlab chiqarishni tashkil etishni yaxshilash.
  

21. 
    Aylanma mablag'larning tarkibi deganda nimani tushunasiz?
    
22. 
    Korxonalar ishlab chiqarish faoliyatini tashkil qilishda mehnat qurollari va ish kuchidan tashqari, aylanma mablag’largaham ega bo‘lishlari zarur. Aylanma mablag’lar ishlab chiqarishning aylanma fondlari va muomala fondlarini tashkil qilishga mo‘ljallangan pul mablag’laridan iborat. Aylanma mablag’lar korxonaning hisob raqamida naqd pul ko‘rinishida jamg’ariladi. Aylanma mablag’lar ishlab chiqarish va uning uzluksizligini ta’minlashning moddiy asosi hisoblanadi.
    

23. 
    Aylanma mablag’lardan qachon foydalaniladi ?
    

Xomashyo, material, ehtiyot qismlar hamda ishlab chiqarishni tashkil qilishda, zarur bo’lgan mehnat predmetlari sotib olishda.
Ishlab chiqarish jarayonida iste’mol qilinuvchi elektr energiyasi, yoqilg’i kabi resurslar uchun haq to’lashda.
Barcha javoblar to’g’ri.
Soliq va boshqa to’lovlarni to’lashda.

24. 
    Tugallanmagan ishlab chiqarish numa ?