1. Tizimning makroskopik xususiyatlarini o‘rganishda statistik va termodinamik

 
Izotermik jarayon. Boyl - Mariott qonuni
( 
T
= const).Berilgan massali gaz 
uchun, temperatura o‘zgarmas bo‘lganida, gaz bosimining uning hajmiga 
ko‘paytmasi o‘zgarmas kattalikdir:
 

const
PV

t,
const
T

 ,
const
m

(7.1) 
Temperatura o‘zgarmas bo‘lganida, modda xususiyatini tavsiflovchi 
P
va 
V
kattaliklar orasidagi bog‘lanishni tasvirlovchi egri chiziq 
izoterma
deb ataladi (
1- 
rasm
) 
1- rasm. P, V tekisligida izotermaning xususiyatlari

---

3 
Termodinamik jarayon sodir bo‘ladigan temperatura qiymati ortishi bilan 
izotermani tasvirlovchi giperbola yuqoriga siljiydi. 
Izoterma tenglamasi:
2
2
1
1
V
P
V
P

(7.2)
 
Izobarik jarayon. Gey - Lyussak qonuni
(Р
= const).Berilgan massali gaz 
hajmi, bosim o‘zgarmas bo‘lganida, temperaturaga bog‘liq ravishda to‘g‘ri chiziq 
bo‘yicha o‘zgaradi (
2- rasm
):
 

)
1
(
0
t
V
V



),
const
P

 ,
const
m


(7.3)
 
 
2- rasm. (V, t) tekisligidagi izobaralar majmuasi P
3 
> P
2 
> P
1 
Izobara tenglamasi:
2
2
1
1
T
V
T
V

(7.4) 
Izoxorik jarayon. Sharl qonuni
(V = const).Berilgan massali gaz bosimi, 
uning hajmi o‘zgarmas bo‘lganida, temperaturaga bog‘liq ravishda to‘g‘ri chiziq 
bo‘yicha o‘zgaradi (
3 - rasm
): 
 

)
1
(
0
t
P
P



),
const
V

 ,
const
m


(7.5) 
Bu tenglamalardagi 
t
– temperatura Selsiy shkalasi bo‘yicha olingan. 
P
0
va
V
0
T
=0
0
C
bo‘lgandagi gazning, mos ravishda bosimi va hajmidir, 

- koeffitsiyent 
quyidagiga teng bo‘lib, ideal gazning hajmiy kengayish koeffitsiyentini bildiradi: 
3- rasm. (P, t) tekisligida izoxoralar majmuasi V
3
> V
2 
> V
1
 
Izoxora tenglamasi:
2
2
1
1
T
P
T
P

(7.6)
 

---

4 
Adiabatik jarayon
. 
Adiabatik jarayon – termodinamik jarayon bo’lib, atrof 
muhit bilan issiqlik almashmasdan kechadi..
 
Berilgan massali gaz uchun quyidagi munosabat o‘rinli bo‘ladi: 
const
PV


bu yerda

– Puasson koeffitsiyenti deb ataladi. Bu bog‘lanish egri chiziqlari 
adiabatalar
deb ataladi (
4 - rasm
). 
4 - rasm. Adiabatik jarayonda bosimning hajmga bog‘liqlik grafigi