|
Mantiq ilmining rivojlanish bosqichlari
|
Tafakkur shakllari va ularni izohini bering
|
Tushunchaning ta’rifi va turlari
|
Mushohadaning ta’rifi
|
Xulosa chiqarishning ta’rifi
|
QADIMGI
Mantiqqa oid
dastlabki an’analar Qadimgi SHarq mamlakatlarida, xususan, Hindiston, Xitoyda vujudga keldi. Ularning shakllanishiga notiqlik san’ati, matematika ilmining rivojlanishi va shu kabilar katta ta’sir ko‘rsatdi. SHuni aytish kerakki, Qadimgi dunyoda Aristotelgacha bo‘lgan davrda mantiq falsafa tarkibida mavjud bo‘lgan mustaqil fan sifatida shakllanmagan
|
Tushuncha – predmetlarning umumiy va muhim belgilarini inson ongida aks ettiruvchi tafakkur shakli;
|
Tushuncha deb predmet, hodisalarning muhim va umumiy belgilarini inson ongida yaxlit tarzda aks ettiruvchi tafakkur shakliga aytiladi.Tushunchalarda faqat tashqi obyektiv borliq emas, balki inson, uning ruhiy-subyektiv borlig‘i ham ifodalanadi. Masalan, «imon», «e’tiqod», «vijdon» va b. ana shunday tushunchalardir.
Konkret tushunchalar buyum va hodisalardagi asl, tub belgilarni yaxlit holda aks ettiradi. Masalan: to‘lqin, adabiyotshunos, ob-havo, O‘zbekiston.
|
Odatda biz «mushohada» deganimizda «kuzatish» so‘zining sinonimini tushunamiz. Aslida esa bunday emas: kuzatish, falsafiy qilib aytganda, bilish munosabatining tajribaviy asosi, u ob’ektga yunaltirilgan bo‘lib, qo‘yilgan maqsad va ilmiy bilim mantiqi tomonidan boshqarib, tuzatilib boriladi, unga o‘zgartirishlar kiritib turiladi, ya’ni u maqsad asosida ish ko‘radigan fikriy faoliyat. Kuzatishda inson o‘z diqqatini ob’ektga yo‘naltirar ekan, uning qiziqishi hodisadan mohiyatga qarab boradi; unda bor narsaning borligini yoki yo‘q narsaning yo‘qligini tasdiqlash muhim. Mushohada esa muayyan narsa—hodisaning idrok etayotgan kishi tomonidan tanlangan rakursda olib qaralishini ta’minlovchi fikriy faoliyat.
Har bir fan o‘z maqomiga ko‘ra muayyan tadqiqot faoliyat sohasi bo‘lib, bu faoliyat tabiat, jamiyat va tafakkur haqida yangi bilimlar hosil qilishga qonun va kategoriyalar asosida olamni yangidan idrok etishga qaratilgan bo‘ladi.. Estetika ham falsafiy fan (uni bugungi kunda nafosat falsafasi ham deb atalmoqda) sifatida o‘zining qonun va kategoriyalariga ega. Estetika kategoriyalari (go‘zallik, hunuklik, ulug‘vorlik, tubanlik, fojiaviylik, kulgililik va h.k.) inson va tabiat, inson va jamiyat, inson va ijtimoiy borliq bilan doimo hamkorlikda vujudga keladi.
|
|
