1. xorijiy yevropa mintaqasi xo’jalik kompleksining tarmoqlar strukturasida asosiy roldagi tarmoq komplekslari

8. ATLAS VA KARTALARDAN FOYDALANIB, LOTIN AMERIKASI MAKROMINTAQASI AHOLISINING IRQIY, MILLIY, ETNIK VA DINIY TARKIBINI TAHLIL QILISH.

Lotin Amerikasining umumiy demografiyasi haqida ba'zi umumiy ma'lumotlarni baham ko'rishim mumkin.

Lotin Amerikasi juda xilma-xil va murakkab demografik tuzilishga ega mintaqadir. Bu hududda istiqomat qiluvchi aholi turli etnik guruhlar, millatlar va diniy e’tiqodlardan kelib chiqqan. Lotin Amerikasi demografiyasining umumiy ko'rinishi:
Etnik va irqiy xilma-xillik: Lotin Amerikasi aholisiga yevropalik, tubjoy amerikalik, afrikalik, osiyolik va boshqa etnik guruhlar kiradi. Har bir davlatning o'ziga xos etnik tuzilishi mavjud. Misol uchun, Meksika aholisi ko'pincha Mestizo (evropaliklar va tubjoy amerikaliklar aralashmasi) deb ta'riflanadi.
Millatlar va tillar: Lotin Amerikasi mamlakatlarida juda ko'p turli millatlar va tillar mavjud. Masalan, ispan, portugal, frantsuz va golland kabi Yevropa tillari keng tarqalgan. Bundan tashqari, tubjoy amerikalik tillar ham muhimdir.
Dinlar va e'tiqodlar: Lotin Amerikasi aholisi katolik nasroniylik, protestantizm va mahalliy diniy e'tiqodlar kabi turli dinlarga e'tiqod qilishi mumkin. Katoliklik mintaqadagi ko'plab mamlakatlarda asosiy din hisoblanadi, ammo diniy xilma-xillik yuqori.
Shahar va qishloq joylari: Amerikaning yirik shaharlarida aholi zich joylashgan hududlar mavjud bo'lsa-da, qishloq joylarda ham ko'p aholi yashaydi. Qishloq joylarda mahalliy madaniyat va an'analar ko'pincha ko'proq e'tiborga olinishi mumkin.
Ushbu umumiy ma'lumot Lotin Amerikasining demografik xilma-xilligini tushunish uchun asos bo'lib xizmat qilishi mumkin. Biroq, har bir mamlakatning o'ziga xos demografik tuzilishi mavjud va shuning uchun batafsilroq tahlil qilish uchun har bir mamlakatning o'ziga xos demografik ma'lumotlariga murojaat qilish muhimdir.
9. MDH URBANIZATSIYASI VA DEMOGRAFIK JARAYONLARIGA TA’RIF BERISH


Urbanizatsiya (frans. urbanisation, ing. urbanization, lot. urbanus — shaharga mansub, urbs — shahar) — jamiyat hayotida shaharlar rolining ortib borishi; ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashuvi, aholining ijtimoiy, demografik tarkibi, turmush tarzi va madaniyatidagi oʻzgarishlar bilan bogʻliq. U. — tarixiy rivojlanish asosida shakllangan jamiyat bosqichlari va hududiy mehnat taqsimoti natijasida sodir boʻlgan koʻp qirrali geografik, ijtimoiy-iqtisodiy va demografik jarayondir. U.ning torroq doiradagi demografikstatistik tushunchasi dunyoda, alohida hududlarda, mamlakatlarda shaharlarning (ayniqsa, katta shaharlarning) va shahar aholisi salmogʻining koʻpayib borishini anglatadi.
Dastlabki shaharlar mil. av. 3—1ming yilliklarda Misrda, Mesopotamiya, Suriya, Hindiston, Kichik Osiyo, Xitoy, Hindixitoy, shuningdek, Yevropa va Afrikaning Oʻrta dengiz sohillarida vujudga kelgan. Yunonrim dunyosida esa Rim va Karfagen sh.larining mavqei yuqori boʻlgan. Oʻrta asrlar va Uygʻonish davrida kapitalistik i.ch. unsurlari shakllana boshladi. Bu jarayon shaharlarda aholi sonining oʻsib borishiga, konsentratsiyalashuviga olib keldi. Iqtisodiy rivojlangan davlatlarda yirik shaharlar paydo boʻla boshladi.
U.jarayonining rivojlanishi shaharlarning oʻsishi va shahar axrlisining shakllanishi, shahar aholisining tabiiy oʻsishi, shahar atrofi hududlarining maʼmuriy jihatdan shaharga qoʻshilib borishi, qishloq aholi manzilgohlarining shahar maqomini olishi bilan bogʻliqdir. Shaharlarning oʻsishida shahar atrofi zonalarida shahar turmush tarzining shakllanib borishi, yaʼni U. jarayonining kuchayishi ham ahamiyatlidir. Katta shahar atrofida kichik shaharlar paydo boʻlib, katta shaharlarga qoʻshilib boradi va shaharlar aglomeratsiyassh hosil boʻladi. Rivojlangan mamlakatlarda aglomeratsiya jarayoni avj olgan, alohida aglomeratsiyalarning qoʻshilib ketishi natijasida megapolislar vujudga kelmoqda.
U.ning asosiy koʻrsatkichi shaharliklar sonining oʻsishi va jami aholi tarkibida shahar aholisi salmogʻining ortib borishidir. 20-asrning oxiri va 21-asr boshlarida dunyoda shahar turmush tarzining qishloq joylariga tarqalishi, yaʼin U. jarayoni kuzatilmoqda. Bu esa shahar aholisi salmogʻining ortib borishiga olib kelmokda. 1950-yil dunyo aholisining 28,9% shaharlarda yashagan. 1960-yil bu koʻrsatkich 33,9% ni, 1970-yil 37,4%, 1980-yil 41,1%, 1990-yil 45,8% va 2000-yil 51,2% ni tashkil etdi. Shahar aholisining salmogʻi rivojlangan mamlakatlarda ancha yuqori (2000-yilda AQSH, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Shvetsiyada 75% va Germaniyada 94%, Rossiyada 73% boʻlgan). Osiyo va Afrikadagi rivojlanayotgan mamlakatlarda U. jarayoni dunyoning oʻrtacha koʻrsatkichidan ancha past. 2000-yilda shahar aholisining salmogʻi Afgʻoniston va Efiopiyada 11 — 14% ni, Miyer va Turkiyada 45% ni tashkil etdi.