110
tishli g‘ildiraklar о‘rnatiladi yoki aksincha. Bu yerda tishlarining soni kam bо‘lgan
g‘ildirak shesternya, tishlarining soni kо‘proq bо‘lgani tishli g‘ildirak deyiladi.
Yetakchi va yetaklanuvchi vallarning diametrik о‘qlari о‘zaro parallel bо‘lsa,
u vaqtda aylanma harakat silindrik tishli g‘ildiraklar yordamida uzatiladi. Agar
yetakchi va yetaklanuvchi vallarning diametrik о‘qlari о‘zaro kesishsa (tо‘g‘ri yoki
о‘tmas burchak ostida), u holda harakat konussimon tishli g‘ildiraklar orqali
uzatiladi. Mabodo vallarning diametrik о‘qlari о‘zaro ayqash (kesishmaydigan)
bо‘lsa, aylanma harakat vint (chervyak) va chervyak g‘ildiragi orqali uzatiladi.
Bordi-yu shesternyaning aylanma harakatini ilgarilanma harakatga о‘zgartirish
lozim bо‘lsa, u vaqtda mexanizmga reyka о‘rnatiladi.
Tishli g’ildirakning asosisiy pametrlaridan biri- bo’luvchi aylana hisoblanadi
uning diametrini
d harfi bilan belgilanadi.
P
t
— ilashish qadami, bo’luvchi aylana
yoyi bo’yicha ikki qo’shni tishlar orasidan o’lchab olingan yoy uzunligi, yani
bo’luvchi
aylana
bo’ylab
P
t
masofa
o’lchab
qo’yib
chiqilsa,
u
bo’luvchi aylanani
z (tishlar soni
) qisimga bo’ladi.
Tishli g’ildirak uchun bo’luvchi diametr har doim bir xil bo’ladi.
Bo’luvchi aylana tish balandligi
h ni o’zaro teng bo’lmagan ikki qismga bo’ladi
– tish kallagining balandligi –
h
a
; tish oyog‘ining balandligi –
h