1. Yurakning tuzilishi va joylashuvi. Yurak avtomatiyasi, o’tkaz-www.genderi.org
7 i, 8 ng qorincha, 9 pka stvolining qopqog pastki kavak vena, 11 ng bo olmacha, 13 ng o opka arteriyasi, 15 tkazuvchi tizimini hosil qiladi. Bular Purine tolalarini hosil qilib, qorinchalar miokardiga beradi.
Atipik muskul tolalari funktsional jixatdan bir hil emas. Sinoatrial tugunning bir necha hujayralari xaqiqiy peysmekrlar hisoblanadi, yaz-ozglishi bilan fark qiladi. Bu hujayralar diastola vaqtida yuqori ion utkazuvchanlik hususiyatiga ega bolishiga olib keladi. Bu vaqtda mahalliy tarqalmaydigan qoalish vujudga keladi. Hakikiy peysemekkerda latent peyemekerlarga nisbatan boa sohasi tezroq yetib boradi. Bu diastolik depolyarizatsiya sohasiga yetib borishi bilan, tarqaluvchi harakat potentsiali yuzaga keladi.
Miokard hujayralarini elektrik faolligi. Tabiiy holatda miokard hujayralari ritmik aktiv (qoalgan) holatida boglib, k+ ionlarining qontsentratsiyasi bilan aniqlanadi.
Yurakning turli bozining shakli, amplitudasi va davomiyligi bilan farq qiladi.
Harakat potentsiali yuzaga chiqishi uchun membranani 30 mv gacha depolyarizatsiyalash kifoya. Qardiomitsitlar XP da quyidagi davrlari tafovut qilinadi: 1 davr- tez boshlangich depolyarizatsiya, 2 davr-yassilik yoki plato, 3 davr- tez repolyarizatsiya, 4 davr- tinchlik davri.
Yurakning olmachalar va qorinchalar miokardi XP birinchi davri kelib chiqish sababi nerv va skelet muskullari XP bilan bir hil-yatkazuvchanligi ortishi, natriy kanallarini faollashishi hisobiga yuzaga chiqadi. XP chozgaradi (-90dan+30 mv gacha). Membrananing depolyarizatsiyasi natriy-qaliy nasoslarini asta-sekin aktivlashishiga olib keladi. Kaltsiy ionlarini sarkoplazmatik retikuladan chiqib, hujayra ichiga kirishi harakat potentsialini yassi (plato)davrini keltirib chiqaradi (2 davr).
Bu davrda natriy qanallari inaktivatsiyaga uchraydi va hujayra mutloq refrakter holatida bozida kaliy kanallari faollasha boshlaydi. Hujayradan chiqayotgan K+ionlari membranani tez repolyarizatsiyasini tatsiy kanallari yopilib, repolyarizatsiya jarayonini tezlashtiradi.
Hujayra membranasining repolyarizatsiyasi natriy kanallarini qayta faollashishiga olib keladi. Natijada kardiomiotsitlarni qoaluvchanligi qayta tiklanadi. Bu davr nisbiy refrakterlik davri deyiladi.
Yurakning ishchi miokardida ( botadi; 3 membrana potentsiali -60 mv ga yetadi.
Yurakning ozglmachalarning ishchi miokardiga tarqaladi. Baxman tolalari qoalishni olmachalar mio kardiga tarqalishini talmachalarda qoalishlarni tarqalish tezligi 1 m/s ga teng.
Qoalishlar avvalo sinoatrial tugunda hosil boli bilan qoalish birinchi shu yerda hosil boni ingichka elektrod yordamida elektraoryaziologik yul bilan elektir potentsiallarini yozib olish usuli bilan ham isbotlangan. Elektrik potentsiallar shu sohada birinchi paydo botkazuvchi tizimning quyi qismlari avtomatiya hossalari sino-atrial tugunidan kelayotgan impulslar hisobiga yashirin holda turadi. Agar biron bir sababga koz zimmasiga oladi. Bu tugunlarda impulslar soni bir minutda 40-50 tani tashkil qiladi. Qoalishlar sinus tugunidan atrioventrikulyar tugunga utayotganda, 0,04-0,06 s davom etuvchi atriventrikulyar ushlanib qolish deb nomlanuvchi holat kelib chiqadi.
Atrioventrikulyar ushlanib qolishning sababi shuki, sinus tuguni tolalari atrioventrikulyar tugun bilan olangan. Ishchi miokard orqali qoalishlarni olmacha va qorinchalarni ketma-ket qisqarishini tara ikkinchi tartibdagi avtomatiya markazi ham ishdan chiqsa, u holda boshqaruvchilik vazifasini Gis tutami bajara boshlaydi. Gis tutamida qoalishlar soni minutiga 30-40 tani tashkil qiladi. Agarda Gis tutami ham ishlamay qolmachalar muskul tolalari orqali qoalishni olmacha va qorincha orasidagi tugun tolalarida esa 0,05, Purkine tolalarida qoalishni tez ozgminlaydi. Qorinchalarni tulik qamrab olish vaqti 10-10 ms ga teng.
Shunday qilib, yurakning olmacha va qorinchalarni ketma-ket qisqarishini; 3. qorincha miokordani bir vaqtda qoalishini tasirlarni qabul qilmaydi, qoalmaydi yaladi. Uning refrakterlik davri skelet muskullari refrakterlik davridan 100 barobar uzoq davom etadi. Bu hususiyat yurakni asirotlarga umuman javob bermaydi. Bu esa yurakni ritmik qisqarishlari uchun juda muhim (tetanik qisqarishlardan mahrum).
Ishlab turgan yurakka uning qisqarishlarini turli davrlarida tasirot sistola vaqtida, yasirot qancha kuchli boshasha boshlasa qoaluvchanlik tiklana boshlaydi va nisbiy refrakterlik davri boshlanadi. Yurak muskullarining XP 0,3 sek davom etadi. Mutloq refrakterlik davri 0,27 sek davom etadi. Nisbiy refrakterlik davri esa 0,03 sek ga teng. Bu davrda kuchli tazgaluvchanlikning supernormal davri davom etadi, bu davrda boa osti kuchi bilan tashashgan (diastola) davrda navbatdan tashqari taglumotlarni EKGni yozib olish yoshliqlarida bosimning ortishini talmachalar teng qisqaradi. Qisqarishlar tugagandan solmachalarning qisqarishi kovak venalari soxasidan boshlanadi. Shundan sonalishda botadi. Teshikchalarda klapan botishiga tolib, ular klapanni bosqinlik qiladi. Chap qorincha va bong qorincha va boida uch tavaqali klapanlar bor.
Qorinchalar muskullarining qisqarishi natijasida bosim orta boshlaydi. Chap qorinchadan aortaga, opka arteriyalariga qonni xaydab beradi.
Aorta va ol qolmachalar diastolasi vaqtida, bu qismlarda bosim nolga teng bolmachalarga, undan sotadi.
Yurakni qon bilan toliq. Ulardan birinchisi, yurakning oldingi qisqargan vaqtdagi qoldiq kuchi.
Ikkinchidan-skelet muskullarining qiskarishi va bunda tana va qortinchidan- korib olish xususiyati bilan bogkrak qafasi germetik kamera bopkaning elastik tortishish kuchi manfiy bosim hosil qiladi. Nafas olganda kotarilishi va diafragmasining pastga tushishi, shu bokrak qafasi aziluvchan bolmachalarda bosim manfiy boxtovsiz ritmik qisqarishi va qon tomirlardagi bosimlar farqi tashashini diastola deb ataladi.
Bong qorinchadan olmachalardan kelayotgan qon hisobiga toladi. Yurak muskullarini bir marotaba qisqarishi va soshashishi yurak tsikli deb ataladi. Agar yurak bir minutda 75 marotaba qisqarib boz ichiga oladi: bolmachalar sistolasi bolmachalarda bosim ortadi. Olmachada 4-5 mm sm ust, chap bolib, qonni qorinchalarga haydaydi.
Yurak faoliyatining asosiy kortacha 300000 tonna qonni xaydab chiqarar ekan. Qonning minutlik xajmini yurak urishlari soniga botish kerakki sistola vaqtida qorinchalardan qonning taxminan yarmi xaydab chiqariladi. Qolgan qon esa rezerv xajm boshashish davri-0,08 sek
