11-mavzu. Smeta tuzish reja

Pul mablag’lari byudjeti. Pul mablag’larining xarakatlari korxona operatsiya tsiklining eng muhim jihatlaridan biridir. Umumiy byudjetni tayyorlash doirasida pul mablag’lari byudjeti barcha davriy byudjetlar, kapital sarflar byudjeti, foyda va zararlar to’g’risidagi farazli hisobot tugallangandan keyingina ishlab chiqiladi.
Pul mablag’lari byudjeti (yoki pul oqimlari farazi) kelgusi davrdagi pul mablag’lari tushumi va to’lovlar rejasidan iborat. Unda umumiy byudjetning barcha fazalarida rejalashtirilgan operatsiyalar natijasida vujudga keladigan barcha pul mablag’lari oqimini jamlaydi. Byudjet umuman byudjet davri oxirida pul mablag’lari schetidagi kutilayotgan pirovard qoldiqni va yilning har bir oyi uchun moliyaviy ahvolni ko’rsatadi va shuning uchun byudjet tuziladi.
Shu tariqa pul mablag’lari miqdori eng ko’p va eng kam bo’ladigan davrlar rejalashtirilishi mumkin. Pul mablag’lari schetidagi katta qoldiq moliyaviy vositalardan mumkin bo’lgan eng ko’p samaradorlik bilan foydalanilmaganini bildiradi. Past daraja esa korxona joriy majburiyatlarini to’lashga qodir emasligini ko’rsatishi mumkin. Shu sababli pul mablag’larini puxta rejalash zarur.
Pul mablag’lari byudjetining tuzilishi va vazifalari. Pul mablag’lari byudjeti ikki qismdan kutilayotgan pul mablag’lari tushumi va kutilayotgan to’lovlardan iborat. Davr mobaynida kutilayotgan tushumlarni aniqlash uchun sotish byudjetidagi axborotdan, kreditga sotish yoki naqd pulga sotish to’g’risidagi ma’lumotlardan, olinishi lozim bo’lgan schetlar bo’yicha mablag’ to’plash tartibi to’g’risidagi ma’lumotlardan foydalaniladi. Shuningdek, aktsiyalarni sotish, aktivlarni sotish, qarz olish foiz va dividentlarni olish kabi boshqa manbalardan pul mablag’lari oqimi rejalashtiriladi.
Kutilayotgan to’lovlar summasi turli davriy byudjetlardan olinadi. Pul mablag’lari byudjetini tayyorlashga javobgar shaxs davrda materiallarga va ishchi kuchiga qanday xarajatlar ko’zda tutilganini, qanday tovarlar va xizmatlarni sotib olish zarurligini, shuningdek ularga darhol haq to’lanishi yoki to’lovni kechiktirish mumkinligini bilishi kerak. Shu munosabat bilan kompaniyaning to’lovlar siyosatini va to’lash muhlatlarini bilish juda muhimdir.
Doimiy joriy sarflardan tashqari pul mablag’laridan uskunalarni va boshqa aktivlarni sotib olishga, qarzlarni qaytarishga va boshqa uzoq muddatli majburiyatlarni to’lashga sarflanishi mumkin. Bu axborotlarning hammasi pul mablag’larining to’g’ri byudjetini tuzish uchun to’plash zarur bo’ladi.
Byudjet mablag’lari byudjeti ikki maqsadni ko’zlaydi. Birinchidan, u byudjet davri oxirida pul mablag’lari schetida pirovard qoldiqni ko’rsatadi. Bu qoldiq miqdorini buxgalteriya farazli (istiqbolli) balansi tugallanishiga qadar bilish zarur. Ikkinchidan, byudjet davri ichida har oyning oxirida pul mablag’lari qoldig’ini faraz qilib, moliyaviy resurslar ortiqcha yoki etishmagan davrlarni aniqlaydi.

1^Management Accounting for Business Decisions,2^ndEdition, by Colin Drury, 2012 р.655