15 -ma'ruza. Xavfsizlikni amaliy boshqarish reja

3. Axborot tizimlarining auditi va monitoringi
Axborot xavfsizligi tizimi amalga oshirilganida tarmoq, infratuzilmasini murakkabligi, 
ma’lumotlar va ilovalarning turli-tumanligi sababli ko‘pgina tahdidlar xavfsizlik ma’murining 
e’tiboridan chetga qolishi mumkin. Shuning uchun axborot tizimlarining muntazam auditi va 
doimiy monitoringi amalga oshirilishi zarur. 
Axborot tizimlari xavfsizligining auditi. 
Audit-korxonaning alohida sohalarini mustaqil 
ekspertizasi. Korxona auditining tashkil etuvchilaridan biri uning axborot tizimi auditi 
hisoblanadi. Axborot tizimlarining auditi - axborot tizimining himoyalanishining joriy holati, 
undagi harakatlar va hodisalar xususidagi obyektiv ma’lumotlarni olish va baholash, ular 
sathining belgilangan mezonga mosligini aniqlovchi tizimli jarayondir. Audit o‘tkazilishi 
axborot tizimining joriy xavfsizligini baholashga, xavf-xatarni baholashga, ularning tashkilot 
biznes-jarayonlariga ta’sirini bashoratlashga va boshqarishga, tashkilot axborot resurslari 
xavfsizligini ta’minlash masalasiga asosli yondashishga imkon beradi. 
Axborot tizimlari xavfsizligining auditi quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: 
-
audit muolajasining boshlanishi; 
-
audit axborotini yig‘ish; 
-
audit ma’lumotlarini tahlillash; 
-
tavsiyalar ishlab chiqish; 
-
hisobot tayyorlash. 
Audit bosqichlarining bajarilish ketma-ketligi 5-rasmda kelitirilgan. 
Audit muolajasining boshlanishi. 
Audit, bu masalada manfaatdor hisoblanuvchi, kompaniya 
rahbariyati tashabbusi bilan o‘tkaziladi. Audit tadbirlarning kompleksi bo‘lib, unda auditor bilan 
birga kompaniyaning aksariyat tuzilmaviy bo‘linmalarining vakillari qatnashadi. Bu jarayonda 
ishtirok etuvchilarining xarakatlari aniq, muvofiqlashtirilishi shart. Shu sababli, audit muolajasining 
boshlanishi bosqichida audit o‘tkazish rejasini tayyorlash va tasdiqlash, auditor huquqi va 
majburiyatini belgilash bilan bog‘liq, tashkiliy masalalar yechilishi lozim. 
Audit muolajasining boshlanishi bosqichida tekshirish doirasi aniqlanishi lozim. Kompaniyaning 
axborot qismi tizimining birini konfidensiallik nuqtai nazaridan auditga tortib bo‘lmasa,
ikkinchisini, yetarlicha jiddiy bo‘lmaganligi sababli, audit doirasidan chiqarish mumkin. 
 
 
 
 
 

---

7 
5-rasm. Audit bosqichlarining bajarilish ketma-ketligi 
Audit axborotini yigish. 
Bu bosqich eng murakkab va uzoq davom etadi. Bunga sabab, 
axborot tizimga kerakli hujjatlarning yuqligi va auditorning tashkilotning ko‘pgina lavozimli 
shaxslari bilan bevosita o‘zaro muloqotda bo‘lishi zaruriyati. Auditor tashkilot, axborot tizimining 
ishlashi va joriy holati xususidagi axborotni kompaniyaning javobgar shaxslari bilan maxsus 
tashkil etilgan suhbat orqali, texnikaviy va tashkiliy-boshqarish hujjatlarni o‘rganish yuli bilan, 
hamda ixtisoslashtirilgan dasturiy vositalar yordamida axborot tizimini tasdiqlash orqali oladi. 
Audit ma’lumotlarini tahlillash. 
Tahlillash axborot tizimlarining auditida eng 
ma’suliyatli bosqich hisoblanadi. Tahlillashda noaniq, eskirgan ma’lumotlardan foydalanish 
nojoizdir, shu sababli ma’lumotlarga aniqlik kiritilishi va axborotlar jiddiy yig‘ilishi mumkin. 
Audit ma’lumotlarini tahlillashda quyidagi uchta yondashishdan foydalaniladi. 
Birinchi 
yondashish 
xavf-xatarlarni 
tahlillashga 
asoslanadi. 
Xavf-xatarlarni 
tahlillashdan maqsad mavjud xavf-xatarlarni aniqlash va ular kattaligini baholash (ularga 
sifatiy va miqdoriy baho berish). Ushbu yondashish juda murakkab bo‘lib, ko‘p mehnat sarf 
etiladi va auditorning eng yuqori malakasini talab qiladi. 
Ikkinchi yondashish axborot xavfsizligi standartlaridan foydalanishga asoslangan. 
Standartlar axborot tizimlarining keng sinfi uchun dunyo amaliyotini umumlashtirish natijasida 
shakllangan xavfsizlik talablarining bazaviy tuplamini belgilaydi. Bu holda auditordan, 
berilgan axborot tizimi uchun standart talablari tuplamini to‘gri tanlash talab etiladi. Soddaligi 
va ishonchliligi tufayli bu yondashish amalda keng qo‘llaniladi. U resurslarning minimal 
sarfida axborot tizimi xususida asoslangan xulosalar qilishga imkon beradi. 
Uchinchi yondashish oldingi ikkala yondashishni kombinatsiyalashni kuzda tutadi. 
Axborot tizimiga quyiladigan xavfsizlikning bazaviy talablari standart orqali aniqlansa, berilgan 
axborot tizimi ishlashining xususiyatlarini hisobga oluvchi qo‘shimcha talablar xavf-xatarlarni 
tahlillash asosida shakllantiriladi. 
Tavsiyalar ishlab chqqish. 
Tahlillash natijalari tavsiyalar ishlab chiqish uchun asos 
bo‘ladi. Auditor tavsiyalari muayyan va berilgan axborot tizimiga qo‘llaniladigan, iqtisodiy 
asoslangan, isbotlangan (tahlillash natijalari bilan quvvatlangan), va muhimlik darajasi 
bo‘yicha rutbalangan bo‘lishi shart. Auditning muntazam o‘tkazilishi axborot tizimining 
barqaror ishlashini kafolatlaydi. Shuning uchun professional audit natijalarida n biri keyingi 
tekshirishlarin o‘tkazish reja-grafigini shakllantirishdan iborat. 
Hisobot tayyorlash. 
Auditor hisoboti audit o‘tkazishning asosiy hujjati hisoblanadi va 
uning sifati auditor ishining sifatini xarakterlaydi. 
Hisobot tarkibida audit o‘tkazish maqsadining tavsifi, tekshiriluvchi axborot tizimining 
xarakteristikasi, audit o‘tkazish doirasi va ishlatiluvchi usullar bo‘yicha ko‘rsatma, audit-
ma’lumotlari tahlilining natijasi, bu natijalarni umumlashtiruvchi va axborot tizimi 
himoyalanish sathining standart talablarga javob berishi bo‘yicha xulosalar va albatta, mavjud 
kamchiliklarni bartaraf etish va himoya tizimini takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar bo‘lishi 
lozim.