15 м avzu ishlab chiqarish xarajatlari va foyda reja

Yalpi foydaning taqsimlanishi

Iqtisodiy foyda va buxgalteriya foydasini o‘zaro farqlash lozim.
Iqtisodiy foyda (economic profit)umumiy pul tushumidan barcha ichki va tashqi xarajatlar, shuningdek, me’yordagi foydani chegirib tashlash orqali aniqlanadi.
9-chizma Korxona umumiy pul tushumi tarkibidagi iqtisodiy va buxgalteriya foydasining farqlanishi

Buxgalteriya atamasi bo‘yicha

=^B ^uxgalteriya foydasi	-	Umumiy pul		Tashqi xarajatlar

tushumi

Iqtisodiy atama bo‘yicha
Iqtisodiy = - foyda	=	Umumiy pul - - tushumi		Tashqi - xarajatlar		Ichki - xarajatlar		Me’yordag i foyda

Shu sababli buxgalteriya foydasi iqtisodiy foydadan ichki xarajatlar miqdoriga ko‘proqdir. Bunda ichki xarajatlar har doim o‘z ichiga me’yordagi foydani ham oladi. Korxona umumiy pul tushumi tarkibidagi umumiy va buxgalteriya xarajatlari hamda foydasining farqlanishini quyidagi tasvir orqali yaqqolroq tasavvur etish mumkin (9-chizma).

10-chizma. Buxgalteriya foydasi va iqtisodiy foydaning talqini.¹¹

Buxgalteriya foydasi (accounting profit)sotilgan mahsulot uchun tushgan umumiy pul summasidan ishlab chiqarishning tashqi xarajatlari chiqarib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi.
Korxona foydasining mutlaq miqdori uning massasini tashkil qiladi. Foyda massasining ishlab chiqarish xarajatlariga nisbati va uning foizda ifodalanishi foyda normasi deyiladi.
Amaliyotda foyda normasini hisoblashning ikki variantidan foydalaniladi. Bular foydaning joriy sarflarga – korxona xarajatlariga yoki avanslangan mablag‘larga (asosiy va aylanma kapital) nisbatidir.
Bular quyidagicha aniqlanadi:

1. 
   P ^'  (P W )  100 % ,
   

bu yerda: R' – foyda normasi; P – foyda massasi; W – ishlab chiqarish
xarajatlari;

2. 
   P ^'  (P K _аванс )  100 % ,
   

bu yerda: R' – foyda normasi; P – foyda massasi; K_avans – korxona avanslangan
mablag‘lari yoki asosiy va aylanma kapitalning o‘rtacha yillik qiymati.
Bizning misolimizdagi korxonaning «A» mahsulot ishlab chiqarishdan olgan foyda massasi 40 mln. so‘mni, foyda normasi esa 66,7 % ((40 mln. so‘m / 60 mln. so‘m) × 100%) ni tashkil etadi.
Foyda normasi ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmiga to‘g‘ri mutanosib hamda ishlab chiqarish xarajatlari yoki avanslangan mablag‘lar qiymatiga teskari mutanosibdir. Shu tufayli foyda normasi korxona ish samaradorligining integral ko‘rsatkichi hisoblanadi.
Foydaning o‘sishiga chiqarilayotgan mahsulot umumiy hajmi o‘zgarmagan holda ikki yo‘l bilan: 1) ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish hisobiga; 2) narxni oshirish hisobiga erishish mumkin.