16-Amaliy mashg‘ulot (2 soat) Mavzu Pardozlash ishlari uchun texnologik xarita tuzish. Ishlarni hajmini hisoblash. Mehnat xarajatlari kalkulyatsiyasini tuzish. Tayanch iboralar

Andoza erdamida koshinlash sxemasi.

a-shablon; 1-pulat plastinka; 2-kis-tirgich; 3,7-yukori va pastki yunaltiruvchi; 4-taxtacha; 5-(shablon/andoza); 6-Tayanch taxta; 7-andozani urnatish
Yuzani buYashga tayerlashda ishlatiladigan asbob va uskunalar.

a-pulat kurakcha; b-tirnagi; v-chutka; g-pnevmtik ishkalovchi-silliklovchi mashina; d-xuddi shunday eleyutrli; e-buek pichogi; j-kichik andavali shpatel; z-mexanizmlashgan Yassi shpatel; i.k.- mexanizmlangan shpatel erdamida sirtni tekislash; 1- shtutser; 2-kran; 3-korpus; 4-shpatel uchun tirkish; 5-rezina plstika; 6-vannacha; 7-tekislovchi taxta; 8-valik; 9-klapan.

Gulkogozlarni devorlarga epishtirish.

a-devor ulchamlarini rejalash; b-gulkogoz rasmlarini bir-biriga moslab epishtirish, silliklash; v-gulkogoz yuzasini zichlab joylashtirish; g-chutka erdamida siliklash
Haq to‘lashning bu shakli aniq me’yorlash yoki hisobga olish mumkin bo‘lmaydigan ishlar uchun (transport ishchilari, qorovullar, navbatchi elektriklar) qulaydir. Mexanizmlarda (buldozerlarda) yoki mexanizmlarga xizmat ko‘rsatishda (kompressor) band bo‘lgan ishchilar uchun vaqtbay-mukofotli haq to‘lash bo‘lishi mumkin.

To‘g‘ridan-to‘g‘ri ishbay haq to‘lash berilgan razryadlar va mexnatdagi ishtirokiga muvofiq haqiqiy bajarilgan ish hajmi uchun haq to‘lashni nazarda tutadi. Mexnatga haq to‘lashning bu shakli ancha ilg‘or, u mexnat unumdorligini oshirishga va ishchilarning Yanada yuqori malaka egallashga intilishiga yordam beradi. Uning qo‘llanilishi ishchilarning ish hajmini muntazam hisobga olishni va Naryadlar rasmiylashtirilishini talab etadi.

Naryad – bu ish boshlanguncha ayrim ishchi, zveno yoki ishchilar brigadasiga ishlarni bajarish uchun berilishi kerak bo‘lgan ishlab chiqarish topshirig‘idir. Naryad bajarilgan ishlar hajmini hisobga olish va ishchilar bilan hisob-kitob qilishdagi asosiy hujjat hisoblanadi.Akkord to‘lov- (ishbay haq to‘lashning boshqa turi) ma’lum ishlar

majmuiga (xonadon, qavat, seksiya) yoki ishlar hajmi birligiga (m³g‘isht terish, m²

suvoq qilinadigan yuza uchun) oldindan tayyorlab qo‘yilgan kalkulyasiya asosida amalga oshiriladi. Barcha mayda va yo‘l-yo‘lakayqilinadigan jarayonlar va operatsiyalarni hisobga oluvchi, to‘g‘ri ravishda tuzilgan kalkulyasiyalarda, aniq belgilangan hajmlarda va berilgan qurilish – montaj ishlarining aniq belgilangan muddatlarida akkord to‘lovning qo‘llanilishi mexnat unumdorligini oshirishga va ishlarning bajarilishini tezlashtirishga imkon beradi.

Fuqarolik qurilishida foydalanishga topshirilgan ob’ekt uchun kompleks brigada bilan hisob-kitob qilish qo‘llanilmoqda. Qurilish –montaj ishlarining butun hajmiga Naryadbuyurtma tayyorlanadi, oraliq hisob-kitoblar – avanslar bajarilgan ish hajmidan kelib chiqqan holda, har oyda rasmiylashtiriladi. Yakuniy hisob-kitobda qo‘shimcha ravishda quyidagilar hisobga olinadi: ob’ektni foydalanishga muddatidan oldin topshirish; bajarilgan ishlar sifati; ishlar tannarxini pasaytirgani uchun va qurilish materiallarini tejagani uchun mukofotlash. Naryadsiz to‘lov tizimi – brigada va zvenolarga ish haqi mexnatga

soatbay haq to‘lashdan kelib chiqib va xodimning malakasiga muvofiq

bajarilgan ishlar qiymati hisobidan to‘lanadi. Ishchilarning zveno va brigadalari qurilish jarayonlarini muvaffaqiyatli bajarish uchun ishchilar o‘rtasida ularning malakasiga hamda ularning birgalikda ishlashini tashkil etishga muvofiq mexnat taqsimlanishi talab etiladi. Aksariyat qurilish jarayonlari hozirgi zamon texnika darajasida ishchilar guruhi

bilan bajariladi. Zveno – birgalikda aynan bir xil turdagi ishlarni bajaruvchi, bir kasbdagi ishchilar guruhi. Zveno a’zolarining malakasi har xil bo‘lganda razryadi ancha yuqori bo‘lgan ishchilar ancha murakkab ishlarni bajarishadi.

Zvenodagi ishchilar soni mexnatni oqilona tashkil etishga bog‘liq; tarkibi

odatda 2...5 kishi atrofida bo‘ladi.Brigada – aynan bir xil ko‘rinishdagi ishni birgalikda amalga oshirish uchun birlashgan ishchilarning bir nechta zvenosi. Zvenolar va

brigadalarning miqdoriy va malakaviy tarkibi ishlarning hajmiga, bajarilayotgan jarayonlarning murakkabligiga, ishlarning rejalashtiriladigan muddatlariga, ishlarni amalga oshirishning qabul qilingan uslub (metod)lariga bog‘liq holda belgilanadi. Qurilishda eng ko‘p

tarqalgan brigada ixtisoslashtirilgan va kompleks brigadalardir.

Ixtisoslashtirilgan brigada (odatda 25...30 kishigacha), bir xil turdagi ishlarni (suvoqchilik, pardozlash, plita yotqizish) bajaruvchi, bir kasbdagi ishchi zvenolardan tashkil topadi.

Kompleks brigada (40....50 kishigacha) – pirovard mahsulotning birligi bilan bog‘liq (pardozchilar brigadasi – pardozchilar, suvoqchilar va plita yotqizuvchilar, betonchilar brigadasi – qolip (opalubka)chilar, duradgorlar, armaturachilar, betonchilar) bo‘lgan, bir vaqtda kechuvchi qurilish jarayonlarini bajarish bilan band turli kasb ishchilaridan

tashkil etiladi. Mexnatni bunday tashkil etish brigada a’zolari orasida ishni to‘g‘ri taqsimlashga imkon berib turli kasb egalarini birgalikda ishlashini amalga oshirib va unga bog‘liq holda ishlarda bo‘ladigan turli xil bekor turishlarni oldi olinadi. Kompleks brigada boshlig‘i eng malakali va etakchi ixtisoslikdagi obro‘li ishchilar yoki muhandis-texnik xodim (MTX)lar orasidan tayinlanadi.

―Pirovard (yakunlovchi, yakuniy) mahsulot‖ kompleks brigadasi (60....70 kishigacha) ayrim tugallangan kompleks ishlar (yig‘ma elementlardan bino karkasini montaj qilish, monolit temir betondan binoning konstruktiv elementlarini barpo etish) yoki bino va inshootni to‘liq qurilishini bajarish uchun Yaratiladi (tuziladi). Bunday brigada turli xil

kasbdagi ishchilardan iborat zvenolardan tashkil topadi va binoning er usti qismini barpo etish bo’yicha umumqurilish ishlarining butun bir majmuini bajaradi, bunga barcha pardozlash ishlari ham kiradi.

Qurilishni tashkil etish va ish frontining mavjudligiga bog‘liq holda brigadani mustaqil ob’ektlarda Yagona ritmda ishlovchi uchta kompleks brigadaga ajratish mumkin – biri nol sikldagi ishlarni bajaradi, ikkinchisi qo‘shni korpusni barpo etadi, uchinchisida pardozlash ishlarini olib boradi.

Ijrochilarning ancha yuqori malaka darajasi tufayli, mexanizatsiya vositalaridan oqilona foydalanish va ishchilarning mas’uliyati yuqori ekani tufayli bunday brigadalarda ishlab chiqarish hajmi odatdagi ishlab chiqarish brigadalariga qaraganda 20...25% yuqori bo‘ladi. Natijada ob’ektlarning qurilish muddatlari qisqaradi, moddiy harajatlar kamayadi

va ishlar sifati oshadi.

Brigada va zvenolarni shakllantirish ulardagi ishchilar sonini hisobga olish va brigadaning kasbiy va malakaviy tarkibini tanlash asosida ishlab chiqarish topshiriqlarini muddatida bajarish uchun, mexnat unumdorligini oshirish, maxsulotning yuqori sifatli bo‘lishini ta’minlash va ishchilar mexnatiga to‘g‘ri haq to‘lash uchun muhim ahamiyatga ega

bo‘ladi. To‘g‘ri shakllantirishni amalga oshirishda har bir ishchining kasbi va malakasidan samarali foydalanish, barcha ishchilarning bir xil hajmdagi ish bilan ta’minlanishi, kasblarning oqilona bir-biriga ko‘rinishi va qurilish mashinalaridan vaqt bo’yichamaksimal foydalanish ta’minlanadi.

Ish o‘rinlarini tashkil etish va xizmat ko‘rsatish ishlovchilarning xavfsizligiga kafolat beruvchi zarur shartnomalarni va tadbirlarni nazarda tutadi.

Ish o‘rinlari shunday tashkil etilishi kerakki, bunda asosiy ishlarda band bo‘lgan ishchilar ularning kasbi va malakasiga mos

kelmaydigan yordamchi ishlar va jarayonlarga jalb qilinmasligi kerak.

Ishlab chiqarishdagi ishlar qabul qilingan ishlar texnologiyasi va ijrochilar tarkibiga muvofiq butlangan dastaki va mexanizatsiyalashgan (elektrlashtirilgan) asboblar, jihozlar montaj qilish va moslamalarining oqilona to‘plami bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.

Mexnat sharoitlari ishchilarning sog‘lig‘ini saqlagan holda bir vaqtning o‘zida ularning yuqori ish qobiliyatlariga yordam berishi kerak. Bu talablar mexnat va dam olishning oqilona rejimlariga amal qilish bilan, ishlovchilarning organizmga zararli ta’sirlarning (shovqin, titrashlar, chang, gazlanganlik) salbiy oqibatlarini kamaytirish bo’yicha tadbirlar o‘tkazish, ishchilarni zarur maxsus kiyim va poyabzal, individual himoya vositalari, qurilish maydonida zarur sanitariya-maishiy xizmatini tashkil

etish bilan ta’minlanadi.

Ishchilarning malakasini oshirish qurilish-montaj ishlari

texnologiyasini yanada takomillashtirish va mexnat unumdorligini oshirish

uchun muhim shart hisoblanadi. Shu munosabat bilan ishchilarni tayyorlashga,

qayta tayyorlashga, malakasini oshirishga birinchi darajali e’tibor

beriladi. Ishchilarni o‘qitish ishlab chiqarishdan ajralgan va ajralmagan

malakasini o‘qiyotgan ishchi-quruvchilarning taxminan 75% oshiradi.

Ayrim mexnat operatsiyalarini tashkil etish va bajarish uchun asosiy

normativ va yo‘riqnoma tarzidagi hujjat bo‘lib, mexnat jarayonlari

xaritasi (MJX) xizmat qiladi. MJX da mexnatning yuqori unumdor

usullari va metodlari, ishchilar zvenolarini shakllantirish, ish