17-guruh elementlari. Galogenlar va nodir gazlar reja

Ksenon ftor bilan qator ftoridlar hosil qilad: XeF₂, XeF₄ va XeF₆(1-8).



_б) Ksenon ftoridlarinig reaksiyalari

Ksenon ftoridlarining reaksiyalari galogenlaro birikmalarga o’xshaydi, ular oksidlanish –qaytarilish va almashinish reaksiyalarida ishtirok etishi mumkin.Muhim realsiyalardan birida XeF₆ ftor kislorodga almashinadi:

XeO₃ Xe troksidi juda xavfli portlovchi modda. Isqoriy eritmalarda Xe(VI) HXeO₄^-sekin parchalanadi va bir paytni o'zi’a disproporsialanish suvning oksidlanishi amalga oshadi va Perksenat ion va ksenon hosil qiladi: Shuningdek ksenon ftoridlarining uyqori oksidlovchilik xossalari quyidagi misollarda ko’rinadi:

Galogenlaro birikmalarga o’xshash ksenon ftoridi Luyisning kuchli kislotalari bilan ta’sirlashib kation hosil qiladi:

Bu kationlar qarshi ionlar bilan ftoridli ko’priklar bilan bog’langan. Xe ning azot

(18) Xe ning uglerod bilan [Xe(C₆F₅)][C₆F₅BF₃] birikmalari ma’lum. XeF₂⁺ hosil bo’lishini ko’rsatuvchi birikmalar bor(9-13,14-21).

Galogenlaro reaksiyalarga o’xshahsh XeF₄ Luyis asosi F^- bilan asetonitril eritmasida XeF₅^- ionini hosil qiladi:

Ksenon ftoridi inert gazlarning boshqa birikmalari olishda keng ishlatiladi.Shunday yo’llardan biri ksenon ftoridining nukleofil reaksiyalaridir.

HF ajralishi tufayli birikma hosil boladi. Kuchli Luyis kislotasi AsF₅ F ^– ni uylib olish xossasiga ega, bunda [XeN(S0₂F)]⁺ kaioni hosil bo’ladi. Boshqacha usulda Xe-N hosil bo’lishiuchun ksenon ftoridi Luyisning kuchli kislotasi bilan ta’sir ettiriladi.i

Keyin Luyis asosi CH₃CN bilan ta’sir ettirilsa [CH₃CNXeF][AsF₆] hosil bo’ladi.

Ksenon ftoridi kuchli oksidlovchi, u komplekslar hosil qiladi , F^— ioni bilan birga XeF₅^- XeF₇^- _и XeF₈^2- . Bu moddalar Xe ning boshqa birikmalarini olishda ishlatiladi.

_в) Boshqa inert gazlarning birikmalari

Radon Xe ga nisbatan kam ionlanish energiyasiga ega, shuning uchun u birikma hosil qilishi ham osonroq. RnF₂ va kation birikma [RnF⁺ ][SbF₆^-] olinganligini isbot etuvchi ma’lumotlar bor, ularni batafsil organish bu birikmalarning radioaktivligi sabali qiyinchiliklar tug’diradi. Kriptonnig ionlanish energiyasi , Xe dan uyqori, uni bog’ hosil qilish qobiliyati chegaralangan. Kripton diftoridi KrF₂ kripton va Ftorga past haroratda elektr razryadi ta’sir ettirib olingan(196 ^oS)/ Bunda rangsiz qattiq modda olingan, uni molekulasi chiziqli tuzilishga ega. Oxirgi paytlarda 19-22 qator nXe va Rn birikmalari olingan.

Ftor atomining elektronlarni qo’zg’algan holatiga o’tkazish mumkin emas. Shuning uchun uning valentligi 1. Boshqa atomlarda juftlashmagan elektronlarni qo’zg’atish mumkin. Masalan valentlik 3, 5, 7 bo’ladi. At da 7 valentlik birikmasi yo’qligi haligacha tushuntirilmagan.

Galogenlar atomi oksidlanish darajasi -1 bo’lgan ionlar hosil qiladi, atom radiusi qancha kichik bo’lsa, shuncha yaxshi.

Neytral atomlarning qaytaruvchanlik xosssasi atom radiusi ortishi bilan ortadi va oksidlovchilik xossasi kamayadi.

<— oksidlovchi

F₂ Cl₂ Bг₂ J₂ qaytaruvchi —>

Xlor molekulasining atomlarga dissotsiyalanish energiyasi ftordan ko’ra ko’p. Ftorning bu anomal xossasi d-pog’onaning yo’qligi bilan tushuntiriladi. Xlor va boshqa molekulalarda bo’sh d-orbitallar bor. Shuning uchun bunda qo’shimcha donor-akseptor bog’lanish yuziga keladi, buning hisobiga bog’ mustahkamlanadi.

F 2s 2p Cl 3s 3p

FTOR ¹

Juftlashmagan 1 elektron ftorda bo’lishi uni xossalarini vodorodga o’xshashligiga olib keladi. Elektromanfiyligi eng katta ftorning oksidlanish darajasi -1 ga teng.

Ftor ko’p tarqalgan element. Yer sharidagi miqdori 0,03%. Ftorning minerallaridan ahamiyatga egasi СаF₂ – plavik shpati. (flyuarit)

Na₃AlF₆ – kumolit.

3Ca₃(PO₄)₂ · CaF₂ – ftorappatit.

Ftorli birikmalar odam organizmida (asosan tish va suyakda) bo’ladi.

: F : F : F — F

Ftor molekulasi kichik massaga ega va juda harakatchan. Shuning uchun F₂ och sariq rangli gaz.

Ximiyaviy aktiv, kuchli oksidlovchi.

F₂ molekulasining ximiyaviy aktivligi yuqoriligi, uning dissotsiatsiya energiyasi kamligi bilan tushuntiriladi.(156 kJ/mol)

Lekin F₂ ni hosil qilgan birikmalarining barqarorligi yuqori bo’ladi. (ajr. energiyasi 200-600 kJ/mol)

Lekin F₂ ishtirok qiladigan reaksiyalarning aktivlanish energiyasi kam. (< 4 kJ/mol)

Akademik А.Е. Fersman ta’biri bo’yicha ftor “hamma narsani yeydigan” element. Ftor atmosferasida suv, shisha ham yonadi. SiO₂ + 2F₂ = SiF₄ + O₂ 2H₂O + 2F₂ = 4HF + O₂

2KCL + F₂ = 2KF + CL₂

Ftor hatto ba’zi inert gazlarni ham oksidlaydi.

Xе + 2F₂ = XеF₄

2NaOH + 2F₂ = 2NaF + F₂O + H₂O

F₂ bevosita geliy, neon va argon bilan o’zaro ta’sirlashmaydi.

F₂ ning ximiyaviy aktivligi yuqori bo’lgani uchun hamma materiallarni korroziyaga uchratadi. F₂ ni olish, saqlash va ishlab chiqarishda Ni va uning qotishmalari ishlatiladi. Chunki bunda Ni atrofida NiF₂ pardasi hosil bo’ladi, u oksidlanishdan saqlaydi.