I B R A T L I U G I T S O` Z L A R. Kattalar bolalarni yaxshi ugitlarga o`rgatar ekan inson uchun zarur qoidalarni shu tarzda bolaga o`rgatadi va talab qiladi: ”Suvga tupirma”, ”nonning ushog`ini yerga tashlama”, “kitobni bosma”, ”kosaning tagida qoldirma”, “kechasi tirnoq olma”, kabi iboralar «yomon bo`ladi”, “go`noh bo`ladi”, “uvol bo`ladi” kabi so`zlar bilan qo`shib aytiladi.
T A Q I Q L O V Ch I I B O R A L A R ni izohi bilan aytiladigan turlari bor: Masalan: “Yong`oq tagida yotsa ajina chalib ketadi “, “behudaga yig`lasa boshi kal bo`lib qoladi”, “yolg`on gapirgan pes bo`lib qoladi” kabi iboralar izoh talab qilmaydi.
To`g`ri ma`nodagi t a r b i ya v i y x a r a k t ye r d a g i iboralar: ”bola degan oz gapiradi”, “Kechasi uy supirib bo`lmaydi”, “Nonni tanlamasdan olinadi” kabilar ham izoh talab qilmaydi.
Bolaga aytiladigan m a j o z i y g a p l a r ham bor .Ular ko`chma ma`noda ishlatiladi: “ko`zingga qarab yur”, “og`zingga qarab gapir”, “tilingni shirin qil” kabi iboralarni bolalar birdan tushunavermaydilar. Asta-sekin hayot tajribasi ortishi bilan tushunib oladilar. Bir qancha iboralar borki, bolaga baho berishda uning xulqini belgilashda ishlatiladi: “Hoy bola qadamingni to`g`ri bos”, ”Teringga somon tiqdiraman”, ”Sulaymon o`ldi devlar qutildi”, “Sayoq yurma-tayoq yeysan”, ”Yeb to`ymagan yalab to`yadimi” kabi.
Yana bir turkum ibrat so`zlar borki, ularni v o q ye a b a n d i b r a t so`zlar deymiz. Ular kichik didaktik hikoyalar bo`lib , mazmunida biror bir maqol keltiriladi: Masalan: Luqmoni Hakim o`g`illarini uylantirmoqchi bo`libdilar. Yaxshi qiz topish maqsadida o`g`illarini kuchaga odamlarga ko`rsatib urib ketaveribdilar. Bu voqeani ko`rgan qizlar : bobo nega bu bechorani urayapsiz, desalar, Luqmoni Hakim bo`lsa: Bir ishni men aytmasam o`zidan bilib qilmaydi deb javob beribdilar. Qizlar bolaning holiga achinishibdi. Faqat bir qiz: Urush kerak , yaxshi odam o`zidan bilib ish qilishi kerak , debdi. Luqmoni Hakim u qizning uyini bilib, ertasiga sovchi yuboribdi. Bolam ishni o`zi bilib qilishda hikmat ko`p.
Bolalar adabiyotini davrlashtirish
