1–Ma’ruza. Metallar haqida tushuncha. Rudalar. Reja

2–Ma’ruza. Metallarning xarakteristikalari
Reja

1. 
   Metallar va qotishmalar
   
2. 
   Metallarning solishtirma qarshiligi
   

Metall va ular qotishmalarining solishtima elektr qarshiligini yuqori temperaturalarda o'lchash qurilmasi.

Hozirgi vaqtda elektr qarshilikni o'lchash usullari fizikaviy jihatdan farqlanganligi kabitexnik va konstruktsion jihatdan ham farqlanuvchi o'lchashning xilma-xil turlari mavjud.Ayniqsa ular orasida ikkita gruppa bir - biridan farqlanibturadi.Bu usullar kontaktli va kontaktsiz usullardir.O'lchashning aniqligi bo'yicha ta'riflangan usullar quydagi tartibda joylashishi mumkin .

1. 
   Kontaktli usul.
   
2. 
   Kontaksiz usul.
   

Kontakt usulida suyuq metallarning solishtirma elektr qarshiligini o'lchash.

Kontaktusulidasuyuqmetallarninigsolishtimaelektrqarshiliginio'lchashOmqonuniga bo'ysinadi . Suyuq metaldan yasalgan uzunligi L ko'ndalang kesim yuzasi Sbo'lgano'tkazgichning belgilangan kesimidagielektrqarshiligiRx o'lchanadi [11].
p = L / Q= S * RX/ L (2.1.)
Bu ifodadan metallarning solishtirma solishtirma elektr qarshiliginining ma'nosikelibchiqadi.
O'zaro bog'lanishning ichki chiziqlariga ega bo'lgan o'lchanayotgan namunaning eng qulay formasi bu silindr hisoblanadi.Berilgan namunaning o'lchamlari
Yachaykaning yirik yuzali kanalining ma'lum uzunlikdagi o'zgarish bilan yoki simobning elektr qarshiligi bo'yicha o'zgaradi.O'tkazgichning va ayniqsa uning diametri o'lchamlarining yuqori aniqlikda bo'lishi kerak .
O'tkazgichning elektr qarshiligini aniqlash uchun elektr o'zgarishini o'lchovchi turli xil sxemalari xisoblanadi qo'llaniladi .Shulardan engsoddalari voltmetr ampermetr sxemalari xisoblanadi.Jumladan vol'tmetr yordamida o'tkazgich uchlaridagi kuchlanish tushuvi ampermetr yordamida esa tok kuchi o'lchanadi.Om qonuning ifodasidan quydagi munosabat kelib chiqadi.
RX= UX /I (2.2)
Bu usulning aniqligi (< 1 % ) ga teng yoki kichik bo'lgan tipdagi asboblarda xisoblanadi.Juda aniq o'lchashlar o'tkazish uchun yana kompensatsion usul xam qo'llaniladi.Bu usul o'ziga etalon qarshiligini qo'shgan xolatda potentsiometr yordamida U etalondagi va UX o'tkazgichdagi kuchlanish tushuvini o'lchaydi. Elektr qarshiligini xisoblash usuli quydagi formulada qo'llaniladi.

RX= UX* Re/ Ue(2.3)

Elektr qarshiligini aniqlash uchun yana oddiy Uitson ko'prigi yoki Tomsonning ikkilanma ko'pirigidan ham foydalanish mumkin.Bunday holda(0.2-0.3%)o'lchashlarni etarli darajada yuqori aniqligiga erishish mumkin.Ammo bunda o'tkazgichlarni kontakt hamda keltirilgan qarshiliklarni hisobga olish kerak.Kontaktlardagi kuchlanish tushuvini aniqlash uchun Shlefovid ossillografidan yoki o'ziyozar potentsiometrlardan foydalaniladi. Odatda o'lchashlar galvanik elementlar yoki akumulyatorlardagi o'zgarmas tokda o'tkaziladi.Eritmani o'lchashdagi to'g'ri yo'nalishdagi kabi teskari yo'nalishdagi tok elektrodlari kontaktida yuzaga keluvchi issiqlik elektr yurituvchi kuchi bog'langan xatoliklarni va solishtirm aelektr o'tkazuvchanlikni hisoblash uchun potentsialni o'rtacha qiymati hisoblanadi.Elektr

o'tkazuvchanlik potentsialini o'rtacha qiymatini hisoblashda.Eksperimental qiyinchiliklar qiyin eriydigan ximiyaviy aktiv metallarning elektr o'tkazuvchanligini o'lchashda tug'iladi.Ammo ko'p hollarda yuqori temperaturalarda tekshirish uchun kontakt metodi yuqori aniqlikda qo'llanishiga karamasdan, balki obektivlarning iflosligiva kontaktlarning buzilishi oqibatida ba'zi bir qiyinchiliklar vujudga keladi. Kontakt usullari (0.25 - 2.0 %) yuqori aniqlik bilan farqlanadi. Ammo kontakt usulini suyuq(erigan)metallarni tekshirishga qo'llanishi ba'zi bir qiyinchiliklarni vujudga keltiradi.
Nazorat savollari

1. 
   Metallar va qotishmalarni tushuntiring
   

2. 
   Metallarning solishtirma qarshiligini haqida ma’lumot bering