2-Amaliy mashg‘ulot Dielektriklarning elektr mustaxkamligi

Suyuq dielektriklarning teshilishi. Suyuq dielektriklarining elektr mustaxkamligi normal sharoitda gazlarnikiga nisbatan ancha yuqori bo‘ladi. Suyuqlikda  (erkin o‘tish uzunligi) qiymati gazlardagiga nisbatan ancha kichikdir. Shu sababli, toza suyuqlikda E_t katta qiymatga (50-70MV/m) erishadi.
Odatda suyuqlik tarkibida doimiy qo‘shimchalar sifatida gaz, suv va qattiq jism zarralari ishtirok etadi. Bunday qo‘shimchalar suyuqlikning elektr mustaxkamligiga (teshilish qonuniyatlariga xam) salbiy ta’sir etib, E_t qiymatini keskin pasaytiradi. Elektr maydonida suyuqlikdagi begona zarralar maydon chiziqlari bo‘ylab elektrodlar orasida zanjir ko‘rinishidagi “bo‘sh joylar” ni shakillantiradi.
Agar suyuqlik tarkibida gaz pufakchalari bo‘lsa teshilish ana shu pufakchalaridan boshlanib, suyuqlikda tugaydi. Suyuq dielektrik – neft maxsuloti bo‘lgan transfarmator moyining tarkibidagi oz miqdordagi suv uning elektr mustaxkamligini keskin pasaytiradi. Moydagi suv shar shakliga ega bo‘ladi, kuchli maydon ta’sirida dipolli ushbu suv tomchilari qutblanish natijasida ellips shakliga o‘tadi. Bunda elektrodlar orasida vujudga kelgan o‘ta o‘tkazuvchan kanal orqali teshilish ro‘y beradi.
Toza moylarda E_t qiymati 80⁰C bo‘lganda moyning engil funksiyasi qaynab, unda ko‘plab pufakchalar xosil bo‘lishi natijasida syuyqlikning elektr mustaxkamligi keskin pasayadi.
Agar tarkibida bir oz suv bo‘lgan moyning xarorati oshirilsa, undagi suj impulsiya xolatidan molekulyar eritma xolatiga o‘tishi natijasida E_t qiymati ko‘tariladi.
Past xaroratlarda suyuqlikning elektr mustaxkamligi ortishi uning quyuqlashishi va tarkibidagi suvning muzga aylanishi natijasida _r qiymatining kamayishi (_r=2,85) bilan bo‘liqdir. Moy tarkibidagi mexanik qo‘shimchalar jumladan tola, kukun zarrasi va xokazolar xam suyuq dielektrikning elektr mustaxkamligi pasayishiga olib keladi. Shuning uchun elektr texnikada ishlatiladigan suyuq dielektriklar mexanik tozalagich, bosqichli filtr, markazdan qochma moslama, vacuum quritgich va gazsizlantiradigan uskunalarda begona qo‘shimchalardan tozalanadi. Suyuq dielektrik qo‘shimchalardan tozalangan uning E_r qiymati sezilarli darajada ortadi. Masalan, tozalanmagan transfarmator moyida E=4 MV/m bo‘lsa, tozalanganida E_t=25-45 MV/m. Elektr apparat (transfarmator, kabel, kondensator o‘chirgich)lariga moy tozalangandan keyingina quyiladi.
Dielektriklarda (qattiq, suyuq, gazsimon) barchasida teshilishlar ro‘y beradi.
Misol tariqasida suyuq dielektrik bo‘lgan transformator moyining teshib o‘tish kuchlanishini ko‘rib chiqamiz.
Transformator moyining asosiy ko‘rsatkichlaridan biri bu uning teshib o‘tish kuchlanishi- U_pr ko‘rsatkichidir.
Teshib o‘tish kuchlanishining me’yorlari elektr uskunalarning quvvatiga qarab belgilangan.

Elektr qurilmа kаtegoriyasi	Yangi qurilmаlаrdа		Ekspluаtаtsiyadа
	Quyiшdаn oldin	Quyilgаndаn so‘ng	Remontgаchа	Remontdаn so‘ng
15 kV gаchа	30	25	30	25
35 kV gаchа	35	30	35	30
110 kV gаchа	60	55	60	55
500 kV gаchа	65	60	65	60

Teshib o‘tish kuchlanishini aniqlashda natijalar olti marta olinadi va o‘rtacha qiymatiga bo‘linadi:
Yoki sodda qilib aytganda