2-b o b. J a h o n iq t is o d iy o t I g L o b a L l a s h u V i

2.2-rasm . 
Globallashuv ja ra yonining asosiy manbalari.
25

---

Zam onaviy transm illiy korporatsiyalar, oldingi ishlab chiqa- 
rishga ixtisoslashgan T M K lardan farqli ravishda, asosan axborot 
va moliyaviy bozorlarda faoliyat ko‘rsatm oqda. M azkur bozorlar- 
ning global m iqyosda birlashuvi sodir bo‘lm oqda va natijada 
yagona ja h o n moliyaviy-axborot m akoni shakllanm oqda. Bunga 
muvofiq ta rz d a T M K lara ing va u lar bilan cham barchas aloqa- 
dor bo‘lgan m illiy iqtisodiy tu zilm alar ham da tash kilotlarning roli 
oshib borm oqda.
Hozirgi paytda yangi texnologiyalarning 80% T M K lar tom o- 
nid an yaratilm oqda, ayrim holatlarda ularn ing d aro m ad lari ayrim
yirik m am lakatlarn ing yalpi m illiy darom adidan oshib ketm oq- 
da. Aytish jo izki, dunyoning 100 ta yirik iqtisodiyoti ro ‘yxatida 
51 ta o ‘rin n i T M K lar egallagan. U lar faoliyatining m uhim qismi 
gipertexnologiyalarni (yoki m etatexnologiyalar) ishlab chiqish b i­
lan bog‘liq. B ular jum lasiga yangi kom pyuterlar avlodi, kom pyu- 
ter dasturlari, ishlab chiqarishda foydalaniladigan texnologiyalar- 
ni va boshqalarni kiritish m um kin.
G lo b allash u v ja ra y o n in in g yana bir m u h im jih a ti tex nologik 
in n o v atsiy alar rivo jlan ish ig a tegishli b o ‘lib, yangi texnologi- 
y alar g lo b allash u v n i h arak atg a keltiruvchi kuch b o ‘lish i b i­
lan b irgalikd a xalqaro ra q o b atlash u v n i k u c h ay tirg an ho lda 
u n in g riv o jlan ish in i va m a m la k a tla r o 'rta s id a ta rq a lis h in i 
ra g ‘b a tla n tira d i.
G loballashuvning to ‘rtin ch i m anbasi sifatida erkin savdo tizi- 
m in i va bozor iqtisodiyotini baholashda global h am fik rlik k a eri- 
shishni keltirish m um kin.
Aytish joizk i, ja h o n iqtisodiyoti globallashuvining yana bir 
m u h im xususiyati, X X asrning oxirgi yillarida m oliya bozorlari- 
ning ja d al rivojlanishida nam oyon b o ‘ldi. Moliya bozorlarining 
(valuta, fond, kred it va boshq.) yangi roli keyingi yillarda jah o n
iqtisodiyoti arx itekturasini keskin o ‘zgartirdi. Bir necha o ‘n yillar 
ilgari m oliya b ozorlarining asosiy maqsadi iqtisodiyotning real 
sektori faoliyatini t a ’m in lash d an iborat edi. H ozirgi davrda esa, 
jah o n m oliya bozoridagi o ‘zgarishlar butun dunyo m am lakatlari
26

---

iqtisodiyotiga ta ’sir kolrsatish n in g m u h im om ili sifatida nam oyon 
b o ‘lm oqda.
M oliyaviy globallashuv jarayoni ayniqsa ja h o n iqtisodiyoti- 
n in g u ch ta asosiy m arkazlarida kuchaygan b o ‘lib, ularga A Q SH , 
G ‘arbiy Yevropa va Yaponiya kiradi. Moliyaviy spekulyatsiya 
operatsiyalari ham aynan m a zk u r uchta]ik chegaralaridan tashqi 
dunyoga tarqaladi. Valuta b o zo rin in g global aylanm asi bir kun 
davom ida 0,9—1,1 trln AQSH dollariga yetadi,
2 .1-jadvaI