2. Uzunlik va uning birliklari bilan tanishtirish metodikasi. Massa va hajm, ularning birliklari bilan tanishtirish metodikasi

3.Geometrik figuralarning yuzi haqida tushunchalarni o’qitish metodikasi. Yuza to’g’risida bilimlar IV sinf matematikasida “yuz”, “yuz birliklari” mavzusida o’rganiladi. Lekin bu tushunchaga tayyorgarlik ishlari I-II sinfdan boshlanadi.
Masalan, mehnat darslarida qog’ozdan yuzaga ega bo’lgan figulalarni qirqib olish tasviriy san’at darslarida ba’zi figuralarni bo’yash bo’yoqning ko’p yoki kam ketishi nimaga bog’liqligini bilib boradilar. Rasm solish bilan biror figurani yopiq chiziqlar bilan chegaralaydilar, qog’ozning ko’p yoki kam ketganligini bilish asosida yuzlarning katta, teng munosabatlar bilan taqqoslashini bilib oladilar.
Geometrik figuralarga taalluqli uchburchak, kvadrat, doira to’g’ri to’rtburchak kabi figuralarni chizib, uni qog’ozdan kesib oladilar.
Mehnat darslarida ham bichish-tikish ishlarini bajarganda ko’p yoki mato ketganligi bilan yuza tushunchasini bog’laydilar.
1-2 sinflarda figuralardagi kataklarni sanash, kataklar bo’yicha figura yasash, figuralarr qirqish, ustiga qo’yish yo’li bilan figuralarni taqqoslashga oid mashqlar beriladi.
“Figuralarning yuzlari” mavzusi quyidagi reja asosida o’qitiladi:
1.Taqqoshlash bilan qaysi figura ko’proq o’rin egallashini bilib olish.
2.Birlik kvadrat yordamida figuralar yuzasining katta, kichikligini bilish, кв.cм bilan tanishish.
3. кv.sm bilan turli figuralar yuzlarni hisoblash, paletka.
4.To’g’ri to’rtburchakning yuzini кv.sm da hisoblash.
5. To’g’ri to’rtburchakning yuzini kv.dm da hisoblash.
6. To’g’ri to’rtburchakning yuzini кv.m da hisoblash.
Har qaysi bosqichga alohida to’xtalamiz:
Figuralarning yuzi haqida tasavvurlarni shakllantirishdan oldin o’quvchilarda kesmalarni taqqoshlash, kesmalar va kesmalarning uzunliklariga nisbatan >,< = munosabatlari haqida o’quvchilarda to’plangan ma’lumotlarni eslash kerak. Ayniqsa amaliy mashqlardan foydalanish zarur.


Misol: A, B, V, G, D, Y figuralarni chizamiz, ularni qog’ozdan qirqib olib ustma-ust qo’yib taqqoslashadi.
А B V G D Y
B- uchburchakni A kvadrat ustiga qo’yadi. Uchburchak kvadrat ichida joylashganiga ishonch hosil qilganidan keyin < ko’rinishda xulosa chiqaradi.
G -ni B- ni qo’yib boshqa kombinasiyalar bilan >,< = kabi munosabatlar o’rnatiladi.
Lekin har doim ham shakllarini ustma-ust qo’yib, figuralar yuzlarini taqqoslab bo’lmaydi.

Misol: 1,2,3,4 figuralarni olamiz.

1 2 3 4

Endi bunday figuralar qanday taqqoslanadiq –degan savol qo’yiladi. Bu yerda figura yuzlarini o’lchash, o’lchov birligini kiritish zarurligini kelib chiqadi. Bunday yuzlarni o’lchash usullaridan osoni figura yuzlarini teng kvadratchalarga bo’lish orqali bajariladi. Bu misol quyidagicha bajariladi. Bir o’quvchi 6 tadan katagi bor 4 ta qatorni, 2-o’quvchi 9 tadan katagi bor 3 ta qatorni daftarga chizadi. Qaysi o’quvchi ko’proq katakni va qancha ko’p katakni chizgan?
9*3=27; 6*4=24; 27-24=3 kabi hisoblash bajariladi.
Yuzani o’lchash uchun yuza birligi кв.cм ni kiritishdan boshlash kerak. Tomonning uzunligi 1 sm yoki daftarga 2 katak uzunligiga teng bo’lgan uzunlik orqali kvadrat chizdiriladi. Bu kvadrat ichida 4 ta katak joylashgan bo’ladi. Shundan keyin daftarning yuzini o’lchashdan boshlash kerak.
1) eng bo’yicha 30 ta, bo’yi 40 ta katak joylashgan bo’sa, 30*40=1200 katak. Har to’rttasi 1 kv sm.bo’lsa, 1200:15=300 kv sm. hisoblash mumkin.
2) eni 15 sm, bo’yi 20sm bo’lsa, 15*20=300 kv sm.
Endi o’quvchilarga eng sodda figura-to’rtburchakning yuzini topishdan amaliy ishni boshlash kerak.
Endi kitobning eni 12 sm, bo’yi 18 sm deb qizg’ich bilan o’lchash orqali yuzini keltirib chiqaradi. Yuzi 12*18=216 kv sm.
To’g’ri to’rtburchak yuzlarini hisoblashdan boshqa ixtiyoriy yuzlarini hisoblashda paletkadan foydalanishni o’rgatish zarur. Paletka kvadratlarga bo’lingan shaffof plastinkadir. Mehnat darslarida bunday asboblarni yasatish mumkin. Eng osoni berilgan figurani katakli daftarga qo’yib chizib olamiz. To’la joylashgan kataklar 52 ta bo’lsin. 52:4=13 kv. sm. To’la joylashmagan kataklarni sanab, ularning yarmini olamiz. 24:2=12 кв.cм 12 katakni кв.cм ga aylantiramiz 12:4=3 kv.sm Jami: 13+3=16 kv sm.
Shunga o’xshash кв.дмкв.м kabi o’lchov birliklarini ketma-ket kiritish mumkin. O’quvchi bu yuzalar qanday kattalikka ega ekanligi to’g’risida tasavvur hosil qilishi uchun uzunliklari 1см 1 dm1 м bo’lgan kvadratlar chizdiriladi, iloji bo’lsa ular qog’ozda chizdirilib, kesib olinadi. mmli qog’oz haqida tushuncha berish kerak.
Endi amaliy ish sifatida doska, stol va hokazolarning enda va bo’ylarini sm yoki dm o’lchov birligida o’lchab, ularni ko’paytirish asosida yuzlarini hisoblab chiqadilar, shuningdek daftar, kitob va boshqalarning yuzlari hisoblash mustaqil ish sifatida beriladi.
Endi vazifa kv.dm ni kv.sm ga, kv.sm ni kv.sm ga aylantirish masalasidir. Buning uchun quyidagi masalalarni yechish mumkin.
1.Matematika darsligi muqovasining bo’yi va enini см larda o’lchash va yuzini дм larda ifodalash.
2.Gazeta sahifasining bo’yi va enini dm larda o’lchash va yuzini sm larda ifodalash.
Shu kabi mashqlar asosida kichik birliklardagi yuzani katta birlikdagi va aksincha aylantirishi, shu asosida yuza o’lchov birliklari jadvali haqida tushuncha beriladi.
Endi kattaroq yuzlarni o’lchashga o’tiladi. Unda sinfning yuzi, yer uchastkasi va boshqa yuzalar o’lchab ko’rsatiladi