20-Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarga aqliy tarbiya berish. Reja

Harakatni idrok etish - ob’ektiv fazodagi joylashishi va o`zgarishini aks etishi bo`lib, bunda ko`rinishi va kinetik analizator muhim ahamiyatga ega.
Idrokning sifati bu tezligi, aniqligi va to`laligi. Idrokning sifati tashqi omillarga bog`liq bo`lib, bunga narsa va hodisalarni sifat, turgan joyi, organi faktorlarga – sezgi organlari va nerv sistemasining holati, sub’ektiv faktorlar – bilim, tasavvur, qiziqish va tafakkur rivojlanishi bilan bog`liq.
Idrokning o`ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iboratdir:
a) Predmetliligi
b) Yaxlitliligi
v) Strukturaliligi
g) Konstantligi
d) Mantiqiyligi
e) Tanlanganligi

Predmetlilik – bu ob’ektivlashtirish akti bo`lib, u tashqi olamdan olingan ma’lumotlarni o`zida mujassamlashtiradi.

Yaxlitlik – predmetlarni u haqidagi ma’lumotlarni jamlagan holda yaxlit idrok etishi.

Strukturalilik (tizimlilik)- bu predmetlarni sezgilar yig`indisi sifatida emas, balki bu sezgilar asosida predmet strukturasini ma’lum bir vaqt oralig`ida shakllanuvchi uning elementlari orasidagi borliqni idrok etishdir.

Konstantlilik - idrok etilgan predmet xususiyatlarini doimiyligidir, o`zgarmsligidir.

Mantiqiylik – anglangan holda idrok etish, ya’ni predmetni aniq guruh, sinfga kiritgan holda umumlashtirish.

Tanlanganlik – ko`p ob’ekt ichida boshqalar bilan solishtirilganda konkret ob’ekt fondan ajratilishidir.
Idrokda appertseptsiya hodisasi yuzaga keladi (Nemis psixologi G.Leybnits tomonidan kiritilgan). Bu idrokni mazmunini olingan bilimlar, malakalar, qarashlarga insonni atrofga bo`lgan munosabatiga bog`liqligida ifodalanadi.
Idrokda alohida hodisalar – illyuziya, gallyutsinatsiya va subsensor idroklar.

Illyuziya - sezgi organlarimizga bevosita ta’sir etib turadigan narsa va hodisalarni noto`g`ri yoki buzib idrok etishdan iborat psixik hodisa. Illuyuziya hodisasi ko`ruv, eshituv, harakat idroki kabi - sohalarga xosdir. Ularni jismoniy, fiziologik va psixologik sabablar keltirib chiqarishi mumkin jismoniy sababga misol: stakandagi choyga solingan qoshiqni siniq deb idrok qilish. Fiziologik sabab: ko`zimizning tagiga yon tomondan barmog`imizni bir oz botirsak ko`rib turgan predmetimiz ikkilanadi. Psixologik sabab kontrast natijasida notugri ko`rinish oq fondagi kulrang doimo qora fondagidan ko`ra to`qroq ko`rinadi.
Gallyutsinatsiya alaxsirash, bosinqirash, valdirash real voqealikdagi narsa va hodisalarning analizatorga bevosita ta’sirisiz ongimizda turli obrazlarning xayoliy ravishda paydo bo`lishidan iborat psixopatologik hodisa.
Subsensor idrok – miyaga his etish organlari orqali etib keladigan signallarni inson tomonidan ongsiz ravishda idrok etilishi va qayta ishlanishidir.
Idrok jarayonida uning fenomenlari (yunon. «phainomenon» - noyob, g’ayriodatiy holat) muayyan hodisalarni aks ettirishda ishtirok etadi, in'ikosning turlicha aniqlikda namoyon bo’lishi mumkinligi to’g’risida ma'lumot beradi. Ular gallyutsinatsiya (lot. «hallucinatio» - alahlash, bosinqirash, valdirlash, yo’q narsalarning ko’rinishi, eshitilishi, sezilishi), illyuziya (lot. «illusio» - xato, adashish, yanglishish), attraksiya (frants. «attraction» - o’ziga tortish, mahliyo etish, jalb qilish), yaqqol ko’rinish (rus. «yasnovidenie» - yaqqol oldindan ko’rish, yaqqol g’oyibdan xabar olish) tushunchalari orqali nomlanadi.


NAZORAT SAVOLLARI

1. Idrok deganda nimani tushunasiz?

   
   

2. Idrokning xususiyatlarini ayting.

   
   

3. Illyuziya nima?

   
   

4. Idrokning sifatlari haqida ma’lumot bering.

   
   

http://fayllar.org