Ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalarning va kasbiy kasalliklarning sabablarini aniqlash muammosi mehnat muhofazasining asosiy masalalaridan biri hisoblanadi, chunki jarohatlar va kasbiy kasalliklar odamga va jamiyatimizga katta ijtimoiy va iqtisodiy zarar keltiradi.
Ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalarning va kasbiy kasalliklarning sabablarini aniqlash muammosi mehnat muhofazasining asosiy masalalaridan biri hisoblanadi, chunki jarohatlar va kasbiy kasalliklar odamga va jamiyatimizga katta ijtimoiy va iqtisodiy zarar keltiradi.
Ishlab chiqarishda baxtsiz hodisa —bu o‘z lavozim vazifalarini yoki ish beruvchining buyurgan ishini bajarish vaqtida ishlovchiga havfli omilning ta’sir qilish voqeasidir. Baxtsiz hodisalar kasbiy kasallik yoki zaharlanish ko‘rinishida xam bo‘lishi mumkin.
Kasbiy kasalliklar - ishlovchiga shu ish uchun harakterli bo‘lgan zararli ishlab chiqarish omili, ayrim a’zolarning zo‘riqishi va og‘ir ishlarning organizmga salbiy ta’siri tufayli kelib chiqadigan kasalliklardir. Xususiy hol sifatida kasbiy zaharlanishni misol keltirish mumkin. Ular o‘tkir va surunkali turlarga bo‘linadi.
Ishlab chiqarish jarohatlari mexaniq, issiqlik, kimyoviy, elektrik, aralash turlariga bo‘linadi. Odam organizmiga rentgen, elektromagnit va boshqa nurlanishlarning salbiy ta’sirlari ham bo‘lishi mumkin.
Baxtsiz hodisalarga olib keluvchi sabablar quyilagi guruhlarga bo‘linadi:
tashkiliy;
texnik;
texnologik
sanitariya-gigienik;
psixofiziologik.
Jarohatlar kelib chiqishi bo‘yicha ishlab chiqarish bilan, ish bilan bog‘liq va maishiy turlarga bo‘linadi.
Jarohatlanish ko‘rsatkichlari va sabablarini o‘rganish uslublari.
Ishlab chiqarishda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisa tufayli ishchi o‘z mehnat qobiliyatini bir kun va undan ortiq vaqtga уo‘qotsa yoki asosiy kasbidan boshqa ishga o‘tishiga sabab bo‘lsa N-1 shaklli dalolatnoma tuziladi. N-1 shaklli dalolatnoma tekshirish materiallari bilan birgalikda baxtsiz hodisa ro‘у bergan boshqarmada 45 yil saqlanishi kerak. Og‘ir ahvoldagi, ikki yoki undan ortiq kishilarning guruhli o‘limi bilan tugagan baxtsiz hodisalar maxsus tekshiriladi. Agar bunday baxtsiz hodisalar sodir bo‘lsa, boshqarma rahbari darhol yuqori tashkilotlarga, mehnat muhofazasi bo‘yicha texnik inspektorga, mahalliy prokuraturaga xabar berishi lozim.
Baxtsiz hodisalarni to‘g‘ri tekshirish, ularni sabablarini o‘rganish va baholash jarohatlanish ko‘rsatkichlarini aniqlash orqali tahlil qilinishi mumkin. Ishlab chiqarishda ro‘у bergan jarohatlanishlarning holatini xarakterlovchi ko‘rsatkichlarga quyidagilarni kiritish mumkin:
Baxtsiz hodisalarni to‘g‘ri tekshirish, ularni sabablarini o‘rganish va baholash jarohatlanish ko‘rsatkichlarini aniqlash orqali tahlil qilinishi mumkin. Ishlab chiqarishda ro‘у bergan jarohatlanishlarning holatini xarakterlovchi ko‘rsatkichlarga quyidagilarni kiritish mumkin:
Мa’lumki, ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlarni kamaytirish uchun ularning sabablarini to‘g‘ri aniqlash va atroflicha tahlil qilish zarur. Ishlab chiqarishda yuz bergan baxtsiz hodisalarning sabablarini o‘rganish va baholashni quyidagi uslublar orqali amalga oshirish mumkin:
Мa’lumki, ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlarni kamaytirish uchun ularning sabablarini to‘g‘ri aniqlash va atroflicha tahlil qilish zarur. Ishlab chiqarishda yuz bergan baxtsiz hodisalarning sabablarini o‘rganish va baholashni quyidagi uslublar orqali amalga oshirish mumkin:
Monografik usul. Ushbu usul har bir baxtsiz hodisani alohida chuqur tahlil qilish, uning aniq sabablarini o‘rganishga asoslangan. Bunda ishlab chiqarish jarayonida ishlatilgan mashina, mexanizmlar va boshqa texnik jihozlarning mexanik holati, ishlatiladigan materiallarning tarkibi, havo va suvning sanitar-gigiyenik holati kabi faktorlar tekshirilib o‘rganiladi.
Statistik usulda esa jarohatlanishlarning sabablari keng masshtabda, уa’ni tuman, viloyat, vazirliklar, tarmoqlar va umuman respublika miqyosida o‘rganiladi. U tashkilotlar va korxonalarning baxtsiz hodisalar bo‘yicha hisobotlarini statistik qayta ishlash va tahlil qilishga asoslangan bo‘lib, baxtsiz hodisalarni ishchilarni kasbi, yoshi, jinsi, ish staji kabi ko‘rsatkichlar bo‘yicha taqsimlanishini yoritadi.
Topografik usul baxtsiz hodisa ro‘у bergan joyni o‘rganish va tahlil qilishga asoslangan bo‘lib, ushbu joyni ishlab chiqarish rejasiga yoki topografik kartaga tushirish orqali amalga oshiriladi.
Iqtisodiy usulda esa mehnat muhofazasi uchun ajratiladigan mablag‘lar va materiallarning baxtsiz hodisalarni kamaytirishga qanchalik ta’sir etishi va baxtsiz hodisalarning iqtisodiy oqibatlari o‘rganiladi.
