3-ma‟ruza 3-Mavzu: XIV asrning ikkinchi yarmi vaXVi asrda Movaraunnahrda pedagogik fikrlar rivoji

So„fiylik ta‟limotining ma‟naviy hayotga ta‟siri 
Tasavvuf, so‟fiylik – islomda insonning ruhiy dunyosi to‗g‗risidagi qarash. 
Tasavvuf uzoq asrlar davomida xalqimiz ma‘naviyatini boyitishga xizmat qilib 
kelgan. Insonning ruhiy-axloqiy poklanishi, ilohiy muhabbat bilan yuksalib borish 
bu ta‘limotning asosiy g‗oyalaridir. Shu bois tasavvuf chuqur insonparvarlik 
g‗oyalari bilan omuxta bo‗lib, haqiqat talabida yurgan odamlar qalbiga yo‗l topdi, 
odamlarning poklik, abadiy hayot, ko‗ngil hurriyati haqidagi orzularini ifodalab 
keldi. Xalqimiz so‘fiy darveshlarga hurmat-ehtirom orqali Alloh taologa, uning 
insonni ulug‗lagan qudrati va fayzu futuhiga e‘tiqodlarini izhor etganlar. 
Shayxlarning karomatlari, so‗zlari va siyratu surati yuksak axloq va ilohiy 
muqaddaslik namunasi sifatida qabul qilingan. Tasavvuf shayxlari xalqning 
ma‘naviy rahbarlari, ruhoniy murabbiy sifatida maydonga chiqib, payg‗ambar 
faoliyati, holatlarini davom ettirisha jazm etganlar. 
Ulug‗ so‘fiy va shoir Farididdin Attor o‗zining «Tazkiratul avliyo» asari 
muqaddimasida qayd etadiki, avliyolarning so‗zi kishi qalbining malhami va 
ruhining quvvatidir. Kimki avliyo so‗zini diliga jo etsa, u Qur‘on va Hadislar 
mag‗ziga eshik ochadi, o‗zining holati, axloqini, qilayotgan ishlarining yaxshi-

---

yomonligini o‗ylaydigan bo‗lib qoladi va hayot, oxirat, insoniylik to‗g‗risida 
mulohaza yuritib, ichki olamini tartibga soladi. 
So‘fiylik butun Sharq ma‘naviy hayotida komil inson haqidagi g‗oyalarning 
shakllanishida muhim rol o‗ynadi. So‘fiylik musulmon Sharqi xalqlarining ko‗p 
asrlik ma‘naviya hayotining g‗oyaviy asosini belgilab bergan ta‘limot bo‗lib 
maydonga chiqdi. U ilohiy poklik va insoniy go‗zallikni idrok etish yo‗li, haq va 
haqiqatni himoya etish vositasi bo‗lib xizmat qildi. 
So‘fiylar inson ma‘naviy-ruhiy komillikka erishish yo‗lida to‗rt bosqichni 
o‗tishi kerak, deb hisoblaydilar: