3-modul favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
1 2
3-MARUZA fAVQULOTDA VAZIYATLAR|
10-rasm. Zilzila o’chog’i.
Yuqorida qayd etilgan yer silkinish turlari ichida katta maydonga tarqaladigani va eng ko‘p talofot keltiradigani tektonik yer silkinishidir. Bunday yer silkinishlar haqida gap ketganda litosfera o‘ramlarida bo‘ladigan harakat (tektonik kuchlar) tushuniladi. Qiya sathlarida tog‘ jinslarining katta bo‘laklarini ag‘darilishi yoki tog‘larning o‘pirilishi natijasida yuzaga keluvchi yer silkinishlar ag‘darilish zilzilalari deyiladi. Vulqon jarayoni, ya’ni yer ostidagi magmani vulqon kanali orqali yer yuzasiga chiqishi bilan bog‘liq bo‘lgan yer silkinishiga vulqoniy yer silkinishi deb ataladi. Bunday yer silkinish vulqonning faollashuvi bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli, ko‘p hollarda aniq bashorat qilinadi. Bunday yer silkinishlarining talofati unchalik kuchli bo‘lmaydi. Insonning muhandislik faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan yer silkinishlar, yirik suv omborlari vujudga kelgan hududlarda, neft, gaz mahsulotlarining yer ostidan so‘rib olinishi jarayoni amalga oshgan maydonlarda yuz bermoqda. Dаryo vоdiylаrigа to'gоnlаrning qurilishi nаtijаsidа mаydоni bir nеchа ming km2, xаjmi bir nеchа yuz km3 dаn kаttа bo'lgаn (mаsаlаn, Chоrvоq suv оmbоrining umumiy xаjmi 2,1 mld. m3, suv sathi mаydоni 3640 gа tеng) suv оmbоrlаri vujudgа kеlmоqdа. Yer qа'ridа 4000-5000 m chuqurlikdа yotgаn gаz, nеft yer sathigа surib chiqаrilmоqdа, yer оstidа uzоq gеоlоgik dаvrlаr mоbаynidа yotgаn ko'mir аnа shu yer qа'ridа yondirilib gаzgа аylаntirib оlinmоqdа. Vaqtinchа sаqlаsh maqsadidа bа'zаn yer оsti g'оrlаrigа, xаndаklаrigа vа tog’ jinslаri g'оvаklаrigа gаz, nеft mаhsulоtlаri yuqоri bоsim оstidа kiritilmоqdа, judа kаttа miqdоrdаgi minyerаl suvlаr yer оstidаn chiqаrib оlinmоqdа. Yer qа'rining оdаmlаr tа'sir etish jоylаridа yig’il аyotgаn enyergiya miqdоrining u yoki bu dаrаjаdа оshishi yoki kаmаyishi оqibаtidа sоdir bo'lgаn yer silkinishlаri Hindistоn, АQSH, O'zbеkistоndа kuzatilgаnligi fаndаn mа'lum. Jumlаdаn, Chоrvоq suv оmbоri qurilib bo'lingаndаn kеyin bu hududdа bir nеchа mаrtа yer silkinishlаr bo'lib o'tgаn. Tеkshirishlаrning ko'rsаtishichа, bu yer silkinishlаr o'zlаrining tаyyorlаnish, sоdir bo'lish mеxаnizmlаri bilаn Chоrvоq suv оmbоrigа yig'ilgаn suvning miqdоri vа yig'ilgаn suvni suv оmbоridаn chiqаrilish tеzligi bilаn bоg'liq hоldа yuz berishi kuzаtilgаn. Bungа birinchidаn, suv оmbоrining 2,1 mill. m3. dаn оrtiq suv bilаn to'lаtilishi jаrаyonidа, оmbоr tubidа yotuvchi tog’ jinslаrining siqilishi vа tаrаnglаshishi оqibаtidа yuz berаdigаn mikrоsiniqlаr, dаrz kеtishlаr vа ulаrning nisbiy harаkаti sаbаb bo'lsа, ikkinchidаn, suvni suv оmbоridаn bir mе'yoridа chiqаrilmаsligi vа tog’ jinslаrigа tа'sir qiluvchi kuchlаrning nоmutаnоsib hоlаtdа bo'shаtilishi, o'zgаrishi sаbаb bo'lgаn. Ma’lumki, har yili planetamizda 100 000 dan ortiq yer silkinishlarini seysmik asboblar (seysmogarflar) qayd etadi. Bulardan 100 tasi vayron qiluvchi fojiali bo‘lib, imorat va inshoatlarning buzilishiga, yer yuzida yoriqlarning paydo bo‘lishiga, minglab insonlarning yostig‘ining qurishiga olib keladi. Yer silkinishi o‘chog‘i gipomarkazning joylashgan chuqurligi bo‘yicha: yuza − 70 km gacha, o‘rta – 70-300 km, chuqur − 300 km dan pastda “mantiya” qatlamida vujudga keladigan xillarini ajratish mumkin. (10.1-rasm). Respublikamizda kuzatiladigan zilzilalarning o‘chog‘i asosan 70 km gacha chuqurlikda joylashganini qayd etish mumkin. Mantiyada katta bosim yoki portlashlar tufayli zilzila o‘chog‘i vujudga keladi, natijada katta 10.1-rasm. Yer silkinishi o‘chog‘i epimarkaz va gipomarkazning joylashgan chuqurligi. kuchlanishlar paydo bo‘ladi, bular o‘znavbatida yerning ustki qatlamining tebranishiga olib keladi. Gipomarkazdan hamma tarafga qaytarseysmik to‘lqinlar tarqaladi, ular asosan, uzunasiga va ko‘ndalang turlarga bo‘linadi. Yer ostidan uzunasiga tarqalayotgan (vertikal tarzda) o‘z yo‘nalishi bo‘yicha navbatma−navbat yer po‘stlog‘ini siqib, yer yuzasiga chiqqanda tovush chiqaradi. Bu esa yer silkinish oldidin chiqadigan tovushning o‘zginasidir. Tovushning past va balandligi yer qimirlashining kuchiga bog‘liq. Ko‘ndalang to‘lqinlar (gorizantal) yer yuzasiga chiqib, zilzila to‘lqinlarini vujudga keltiradi va epimarkazning barcha taraflariga tarqaladilar. Rеspublikаmizning g'аrbiy hududidа 1976, 1984 yillаrdа yuz bergan 8,10 bаlli, Gаzlidаgi yer silkinishlаrini bа'zi оlimlаr аnа shu hududdаgi mаvjud gаz kоnlаri vа ulаrdаn gаzni so'rib оlish jаrаyoni bilаn bоg'lаshаdi(10.2-rasm). 1976 yildаgi Gаzli yer silkinishining gipоtsеntri (zilzilа o'chоg'i, litоsfyerаning mа'lum chuqurlikdаgi tog’ jinslаri qаtlаmlаrining uzilishi, surilish jоyi) yer qоbigining 525 km chuqur оrаlig'idа, 1984 yilgi yer silkinishidа esa 50200 km оrаlig'idа jоylаshgаn. 10.2-rasm. O‘zbekiston hududining seysmik xaritasi. Yer silkinish hоdisаsini vujudgа kеltiruvchi enyergiyaning yig'ilishi, sаrflаnish dаrаjаsi silkinish hududlаridаn so'rib оlingаn gаzning miqdоri, yer qа'ri tog’ jinsi qаtlаmlаrigа tushаyotgаn tаbiiy bоsimning mutаnоsibligini mа'lum dаrаjаdа buzilgаnligi оqibаti zilzilаning sоdir bo'lish vaqtini tеzlаshtirаdi. Kuchli yer silkinishi оqibаtidа yerning yaxlitligi, butunligi o'zgаrаdi, inshооtlаr, jihоzlаr buzilаdi, kоmmunаl enyergеtik qismlаr ishdаn chiqishi, insоnlаr o'limi yuz berаdi(10.3-rasm). 10.3-rasm. Kuchli yer qimirlash oqibatlari. Yer silkinishi ko'pchilik hоllаrdа mа'lum intеnsivlikdа chiqаdigаn tоvush bilаn yuz berаdi vа uning pаst bаlаndligi yer qimirlаshning kuchigа bоg'liq. Yer qimirlаshning аsоsiy ko'rsаtkichlаri quyidаgilаrdаn ibоrаt: yer silkinish o'chоg'ining chuqurligi, silkinish аmplitudаsi vа yer silkinishining intеnsiv enyergiyasi; Yer qimirlashning asosiy ko‘rsatkichlari yer silkinish o‘chog‘ining chuqurligi, silkinish amplitudasi va yer silkinishining intensiv energiyasiga bog‘liq. Zilzila kuchi ikki o‘lchov birligida, ballarda va magnitudada o‘lchanadi. 10-jadval MSK - 12 (bаll) vа Rixtyer (M) shkаlаlаri оrаsidаgi fаrq M CK shkala si boyi cha (bаll) Yer silkinish kuchining xususiyatlаri Rixt er shkalasi boyicha (M) I Sеzilаrsiz, faqatginа sеysmik аsbоblаr qаyd qilаdi - II Judа kuchsiz, uy ichidа o’tirgаn bа'zi оdаmlаr sеzishi mumkin (derаzа оynаlаri titrаydi 2 II I Kuchsiz, ko'pchilik оdаmlаr sеzmаydi, оchiq jоydа tinch o’tirgаn оdаm sеzishi mumkin.Оsilgаn jismlаr аstа-sеkin tеbrаnаdi 2,5- 3 I V O’rtаchа sеzilаrli.Оchiq jоydа, binо ichidа turgan оdаmlаr sеzаdi.Uy dеvоrlаri qirsillаydi. Ro'zg’оr аnjоmlаri titrаydi, оsilgаn jismlаr tеbrаnаdi 3,5 V Аnchа kuchli. Hammа sеzаdi, uyqudаgi оdаm uyg’оnаdi, bа'zi оdаmlаr hоvligа yugurib chiqadi. Idishlаrdаgi suyuqlik chаyqаlib to’kilаdi, оsilgаn uy jihоzlаri qаttiq tеbrаnаdi 4- 4,5 V I Kuchli. Hammа sеzаdi, uyqudаgi оdаm uyg’оnаdi, ko'pchilik оdаmlаr hоvligа yugurib chiqadi. Uy hayvonlаri bеtоqаt bo'ladi. Bа'zi hоllаrdа kitоb jаvоnidаgi kitоblаr, ro'zg’оr buyumlаri jаvоnlаridаgi idishlаr аg’dаrilib tushаdi 5 V II Judа kuchli. Ko'pchilik оdаmlаrni qo’rquv bоsаdi, ko’chаgа yugurib chiqadi, аvtоmоbil xаydоvchilаri harаkаt vaqtidа ham sеzаdi, uy dеvоrlаridа kаttа-kаttа yoriqlаr pаydо bo'ladi, xоvuzlаrdаgi suv chаyqаlаdi vа lоyqаlаnаdi 5,5- 6 V III Еmiruvchi. Xоm gishtdаn qurilgаn imоrаtlаr butunlаy vаyrоnаgа аylаnаdi, аnchа pishiq qilib qurilgаn imоrаtlаrdа ham yoriqdаr pаydо bo'ladi, uy tеpаsidаgi murilаr yiqilаdi, bа'zi dаrаxtlаr butun tаnаsi bilаn yiqilаdi, sinаdi, tog’lik jоylаrdа qulаsh, surilish hоdisаlаri yuz berаdi 6- 6,5 I X Vаyrоn qiluvchi.Yer qimirlаshigа bаrdоsh berаdigаn qilib qurilgаn imоrаt vа inshооtlаr ham qаttiq shikаstlаnаdi. Оddiy imоrаtlаr butunlаy vаyrоn bo'ladi, yer yuzаsidа yoriqlаr pаydо bo'ladi, yer оsti suvlаri sizib chiqishi mumkin 7 X Yaksоn qiluvchi. Hammа imоrаtlаr yaksоn bo'ladi.Tеmir yo'l izlаri to’lqinsimоn shаklgа kеlib bir tоmоngа qаrаb egilib qolаdi, yer оsti kоmmunаl quvurlаri uzilib kеtаdi, cho’kish hоdisаlаri yuz berаdi. Suv xаvzаlаri to’lqinlаnib qirgоqqа urilаdi, qоyali yon bаg’rlаrdа kаttаk-kаttа surilish hоdisаlаri sоdir bo'ladi 7,4 X I Fоjiаli. Hammа imоrаtlаr dеyarli vаyrоn bo'ladi, to’g’оnlаr yorilib kеtаdi, tеmir yo'llаr butunlаy ishdаn chiqadi, yerning ustki qismidа kаttа-kаttа yoriqlаr pаydо bo'ladi, yer оstidаn bаlchiqlаr ko’tаrilib chiqadi, surilish, ko’lаsh hоdisаlаri nihоyasigа еtаdi 8,0 X II Kuchli fоjiаli. Yerning ustki qismidа kаttа o'zgаrishlаr yuz berаdi. Hammа imоrаtlаr butunlаy vаyrоn bo'ladi, dаryolаrning o'zаni o'zgаrib shаrshаrаlаr pаydо bo'ladi, tаbiiy to’g’оnlаr vujudgа kеlаdi 8,9 Ball – yer yuzasining tebranma harakat darajasini ko‘rsatadi. Silkinish ko‘chini ballarda ballarda o‘lchashda seysmograflardan foydalanib, tog‘ jinsi zarrachalarining tebranma harakat tezligi topiladi, ya’ni yozib olingan seysmogarmmalar orqali zarrachalarning tebranish amplitudasi aniqlanadi va shu asosda seysmik to‘lqin tezlanishi quyidagi formula orqali chiqarish mumkin: 𝞹 α = A — , (m/s²); T α—seysmik to‘lqin tezlanishi, m/s²; T− seysmik tebranish davri, s; A – tog‘ jinsi tezlanish amplitudasi, mm; 𝞹− 3,14. Rossiya FA tomonidan kiritilgan 12 ballik shkala bo‘yicha barcha MDH da qo‘llaniladi. O‘zbekistonda MSK ( Medvedyev, Shponxoyer va Karnik) nomi bilan o‘lchanadi. Rixter shkalasi bo‘yicha Magnituda (M) hisoblanadi. 1935 yil Amerika seysmologi Ch.Rixter nomiga qo‘yilgan. Magnituda yer silkinishining umumiy enargiyasini ko‘rsatib, u yerning maksimal surilishamplitudasini logarifmini belgilaydi va mikronlarda aniqlanadi. Magnituda gipotsentrdan ajralib chiqqan energiyaga proporsional kattalik hisoblanib, uning maksimal qiymati 9M gacha bo‘ladi. Yer silkinishining umumiy energiya miqdori quyidagi formula bilan topiladi: Е= 𝞹²·ʕ·υ〔 A⁄T〕²; Bu yerda; ʕ−yer silkinishining gipotsentrdagi mavjud tog‘ jinslarining zichligi, g/sm²; υ – tog‘ jinslarida seysmik to‘lqinlarining tarqalish tezligi, m/soniya; А− tog‘ jinsi zarrachasi tezlanish amplitudasi, mm; T – seysmik tebranish davri, soniya. Bu energiyaning (E) miqdori shunchalik kattaki, yuz ming vodorod bombasini portlatish oqibatida ajraladigan energiya quvvatiga teng kelishi mumkin. Yer qimirlаgаndа аtrоfni o’rаb turgаn fаzоdа sеysmik zаrb kuzаtilаdi, vulqоnlаr оtilishi, tsunаmilаr pаydо bo’lishi, tоg’ qаtlаmlаrini so’rilishi, qоr vа muzliklаrni ko’chishi vа bоshqа hоdisаlаr ro’y berishi mumkin. Yer yuzаsidаgi yer qimirlаsh kuchini bаll оrqаli ifоdаlаsh, uning ob’yektga tа’sirini esа yer qimirlаshning intеnsivligi sifаtidа qаbul qilingаn. Yer qimirlаsh kuchi 1 dаn 4 bаllgаchа bo’lgаndа binоlаr vа inshооtlаrgа zаrаr еtmаydi, yer yuzаsidа vа suvlаrdа o’zgаrishlаr kuzаtilmаydi. 3. Zilzila kuchini aniqlash shkalasi (ballarda). I. Sezilmaydigan zilzilalar. Yer tebranishining kuchi insonlar sezadigan darajaga yetmaydi. Uni faqat tebranishni qayd qiluvchi maxsus asboblar - seysmograflar yordamida qayd qilish mumkin. II. Zo‘rg‘a seziluvchi zilzilalar. Zilzila kuchini binoning ichida harakatsiz holatda bo‘lgan, ayniqsa yuqori qavatlarda bo‘lgan ayrim insonlar sezishi mumkin. III. Yerning kuchsiz tebranishi. Zilzilani bino ichida bo‘lgan insonlarning ayrimlari, ochiq joyda bo‘lganlardan faqat tinch holatda turganlari sezadi. Tebranish go‘yo ma’lum masofadan yuk mashinasi o‘tgandek tuyuladi. Sinchkov kuzatuvchi osma holatda bo‘lgan buyumlarning yengil tebranishini ilg‘ab oladi, binolarning yuqori qavatlarida tebranish nisbatai kuchliroq bo‘ladi. IV. Sezilarli tebranish. Bino ichida bo‘lgan insonlarning aksariyat qismi, ochiq joydagilarning ozchiligi sezadi. Ba’zan uyqudagilar ham uyg‘onadi. Uy derazalari, eshiklar, idishlar yengil zirillaydi. Osma holatda bo‘lgan anjomlar tebranadi. Idishlardagi suyuqliklarda chayqalish paydo bo‘ladi. To‘xtab turgan avtotransportdagilar ham zilzilani sezishi mumkin. V. Uyg‘onib ketish. Zilzilani bino ichidagi insonlarning hammasi sezadi. Uyqudagilarning aksariyat qismi ko‘rquv aralash uyg‘onadi. Ayrimlar zudlik bilan ko‘chaga otiladi. Hayvonlar bezovta bo‘ladi. Osma soatlar to‘xtab koladi. Mustahkam asosga ega bo‘lmagan ayrim buyumlar yiqiladi yoki suriladi. Yaxshi mahkamlanmagan eshik va derazalar ochilib-yopiladi. Idishlardagi suyuqliklar kuchli chayqaladi, qisman to‘kiladi. VI. Qurquv bosish. Zilzilani bino ichidagi va ochik joydagi insonlarning hammasi sezadi. Ko‘pchilikni qo‘rquv bosadi va uydan tashqariga qochib chiqishadi. Harakatdagilar muvozanatini yo‘qotadi. Hayvonlarda bezovtalik kuchayadi. Ba’zan shisha buyumlar sinishi mumkin, javondagi kitoblar tushib ketadi. Og‘ir mebellar suriladi. VII. Binolar shikastlanadi. Ko‘pchilik insonlarda qattiq qo‘rquv paydo bo‘ladi. Avtomobil boshqarayotganlar ham sezadi. Tepalik va tog‘ oldi zonalarida ko‘chki, o‘pirilish bo‘ladi. Suv yuzida to‘lqinlar paydo bo‘lib loyqalanadi. Quduq suvlari sathi, mikdori o‘zgarishi kuzatiladi. Yer osti suvlari sizib chiqish hollari bo‘ladi. VIII. Binolarning kuchli shikastlanishi. Insonlarni qo‘rquv va sarosima bosadi. Daraxt shoxlari sinadi, tuprokda bir necha santimetrli darzliklar paydo bo‘ladi. Yangi suv havzalari paydo bo‘ladi. Quvurlar payvandlangan joylaridan uzilib ketadi. Haykallar va yodgorliklar joyidan siljiydi. Yer osti suvi harakati keskin o‘zgaradi. Yangi buloqlar paydo bo‘ladi. IX. Binolarning batamom shikastlanishi. Aholining hammasini vahima bosadi. Hayvonlar kuchli ovoz chiqarib, betartib harakat kiladi. Yer osti quvurlari uziladi, temir yo‘llar qiyshayadi, suv inshootlari shikastlanadi. Tuproqda 10 sm. gacha darzliklar paydo bo‘ladi. Qoyalar qulaydi, ko‘chkilar yuzaga keladi. Haykallar, ustunlar yiqiladi. X. Inshootlarning batamom buzilishi. Suv omborlari, to‘g‘onlar, ko‘priklarda buzilish bo‘ladi. Yer yuzasi yoriladi, to‘lqinsimon past-balandliklar paydo bo‘ladi. Yer osti inshootlari buziladi. Qoyalarda tosh ko‘chishi yuzaga keladi. Kanal, ko‘l va daryolarda suvlar kuchli chayqaladi, yangi suv havzalari paydo bo‘ladi. XI. Talafot. Puxta qurilgan inshootlar: ko‘priklar, uylar, to‘g‘onlar, temir yo‘llar jiddiy shikastlanadi. Yer yuzasida keng yoriqlar, uzilish, siljish kabi deformatsiyalanish kuzatiladi. Tog‘ oldi zonalarida kuchli ko‘chkilar yuzaga keladi. XII. Yer relyefinnng o‘zgarishi. Barcha yer usti va osti inshootlari to‘liq shikastlanadi. Yoriqlar paydo bo‘lib, relyef butkul o‘zgaradi. Daryo o‘zanlari o‘zgaradi. Yirik tog‘ ko‘chkilari bo‘ladi. Yangi ko‘llar paydo bo‘ladi. Zilzilаlarga tayyorgarlikdagi barcha xatti-harakatlarimiz quyidagi 3 yo’nalishda olib borilishi lozim: tavаkkal darajasini kamaytirish (zilzilаga qadar tayyorgarlik tadbirlarini o’tkazish); zilzilа vaqtida xatti-harakatlar qoidalari vа tartibini o’rganib chiqish vа ishlab chiqish; zilzilа oqibatlarini engillashtirish vа tugatish. Xavfsizlikni bu tariqa oshirish jadvаli boshqa tаbiiy ofat turlariga ham xos. Zilzilаni avvаldan bilsangiz nima qilish zarur? Eng avvаlo turli sharoitlarda- uyda, ishda, ko’chada, jamoatchilik joylarida (do’konda, teatrda) xatti-harakat tartibini bittama-bitta o’ylab chiqish kerak. Avvаldan xonadonda, ishda silkinishi mumkin bo'lgаn o’tа xavfsiz joylarni aniqlash zarur. Bu-kapital devorlar uymalar, burchaklar, kolonnalar oldidagi joylar vа bino karkasi balkalari ostidadir. Ulаrni hamma bilishi lozim. Shkaflar, etajerkalar, tokchalar, stellajlar, mebelni mustahkamlab, shunday ko’yish zarurki, ayniqsa, chiqish joyini to’smasligi, eshikni yopib quymaslik kerak. Tokchalardan ogir jismlarni, idishlar tushib, shikаst yetkazishi mumkin bo'lgаn barcha buyumlarni olib ko’yish kerak. Kandillar vа boshqa yoritish asboblarini ishonchli qilib mustahkamlash zarur. Yengil alanga oluvchi yoki zaharli suyuqliklari bor idishlarni yaxshisi kvаrtiradan olib chiqish zarur. Yotoqxona joylarni katta oynalar, shisha tushishidan o'zoqroq joylashtirish ma'qul. Krovаtlar vа divаnlar tepasida tokchalar, og’ir jismlar bo'lishi mumkun emas. Dastlabki 3-5 kunga mo’ljallangan konservа mahsulotlari vа toza ichimliklar, suv zapasini hosil qilish kerak. Ichida bog’lama vа dori-darmonlar to’plami bo'lgаn birinchi tibbiy yordam aptechkasini avvаldan hozirlab quyilgan xujjatlar, pullar, elektr fonarik (yoritgich), gugurt, qum solingan chelak, yong’in uchiruvchi (avtomobilniki bo'lishi ham mumkin) kabi buyumlar bilan bir qatorda qo’l ostida saqlash zarur. Birinchi tibbiy yordam ko’rsatishda (bog’lab ko’yish, qon ketishini to’xtatish, sinishlardagi harakatlar) yordam ko’rsatishni foydadan holi emas. Doimo elektr nuri, quvvаti, suv ta'minoti, kvаrtirada, podezda, xonadonda gaz qanday uchirilishini yodda tutish zarur. Radiotranslyatsiya reproduktori doimo yoqilgan bo'lishi kerak, zero, u orqali kelayotgan ofat to'g'risida, uning oqibatlarini tugatish choralari xususida axborot beriladi. Zilzilа paytida inson o’zini qanday tutmogi lozim? Agar zilzilа bo'layotganida siz bino ichkarisida bo'lsangiz, yaxshisi, dastlabki 15-20 lahza mobaynida ochiq joyga yugurib chiqish afzal. Mutloqa qurilishlar, tosh devorlar, baland devorlar yaqinida turmasligi lozim. Eshiklarda gavjumlik hosil qilmaslik kerak. Liftdan foydalanish ta'qiqlanadi, chunki o’rtada to’xtab turib qolishi mumkin. Aytaylik, ko’chaga chiqa olmadingiz. Avvаldan tanlangan, nisbatan xavfsiz joyga berkining, eshikni zinapoya tarafga keng ochib, to’sik (proyom) tagiga turib oling. Stol tagiga, kiyim-kechak shkafiga yashirinish mumkin, suvok, shisha, idish, yoritgichlar parchalari tegib ketishi oqibatida jarohatlanib qolmasligi uchun qo’llar bilan yuzingizni to’sib olishingiz lozim. Hamma holatlarda ham deraza, oynavаnd to’siqlardan nariroq yurgan afzal. Eng xavfsiz joy - kapital devorlar oldi. Hokimiyat, FM shtabi tavsiyalarini tinglash uchun radiotransliyatsiyani albatta yoqing. Elektrquvurda buzilish, ziyonlar bor-yo’qligini tekshirib ko’ring, kamko’stni bartaraf eting yoki xonadoningizda elektr quvvаtini o’chiring, suv vа gaz ta'minotining to'g'riligini tekshiring, ochiq olovdan foydalanmang! Yodda tuting, birinchidan so’ng takroriy silkinishlar bo'lishi mumkin. Shunga tayyor turing. Ulаr bir necha soatdan so'ng, ayrim hollarda bir necha kecha-kunduzdan so'ng bo'lishi mumkin. Ko'pinchа takroriy silkinishlar birinchisidan susroq bo'ladi. Tаyanch so’zlаr: initsirоvkа, kulminatsion, so’nish, kоmpоnеnt, mеtеоrоlоgik, оqim. Nаzоrаt sаvоllаri 1. Fаvqulоddа hоlаtlаrni оldindаn bilish nimаgа аsоslаngаn? 2. Sеysmik rаyоn dеgаndа nimаni tushunаsiz? 3. Оldindаn bilish vаzifаsigа nimаlаr kirаdi? 4. Yer qimirlаshi sоdir bo’lish ehtimоli qаndаy аniqlаnishi mumkin? 5. Dеngiz dоvullаri, bo’rоnlаr, sеl оqimi bo’lishlаrini ehtimоli nimаlаrgа аsоsаn аniqlаnаdi? 6. Fаvqulоddа hоlаtlаrni kеlib chiqish bоsishlаrini аyting? 7. Fаvqulоddа hоlаtlаrning bоshlаnish (tug’ilish) bоsqichi nimа? 8. Fаvqulоddа hоlаtlаrni initsirоvkа bоsqichini qаndаy tushunаsiz? 9. Fаvqulоddа hоlаtlаrni kulminatsion (аvjlаnish dаvri) nimа? Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2