4-Mavzu: Dasturlash tilining alifbosi (Foundation) Reja

Dasturlash muhitini tanlash

Java dasturlash tilida dastur yozish uchun quyidagi uch xil muhitdan foydalanish mumkin:

• 
  Java Dasturlash Vositasi va biron-bir matn muxarriri (masalan, Notepad);
  
• 
  Integrallashgan Dasturlash Muhitidan foydalanish (masalan, Eclipse);
  
• 
  Java Dasturlash Vositasi va u bilan integrallashgan matn muxarriridan foydalanish (masalan, TextPad);
  

Integrallashgan Dasturlash Muhitlari asosan ko’plab birlamchi kod fayllaridan iborat dasturlar bilan ishlash uchun mo’ljallangan. Ushbu dasturlash muhitlari dasturlashni osonlashtirish uchun ko’plab uskunalarni o’z ichiga oladi, masalan xatoliklarni aniqlovchi (debugger) va versiyalarni boshqaruvchi tizimlar.
Sodda dasturlarni tuzish uchun biror-bir matn muxarriri yoki Java Dasturlash Vositasi bilan integrallashgan matn muxarriri qo’llash mumkin. Birinchi xolatda dasturning birlamchi kodi matn muxarriri yordamida kiritiladi va komanda qatori orqali kompilyatsiya qilinadi va ishga tushiriladi. Ikkinchi xolatda dasturning birlamchi kodi integrallashgan matn muxarriri yordamida kiritiladi va muxarrir ichida kompilyatsiya qilinadi va ishga tushiriladi.

Sodda Java dasturi

Java dasturlash tilida yozilgan, konsol oynasiga matnni chiqarib beruvchi quyidagi sodda dastur kodini ko’rib chiqamiz:

public class HelloWorld

{

public static void main(String[] args)

{

System.out.println("Hello World!");

}

}
Ushbu dasturni kodini matn muxarriri yordamida kiritib HelloWorld.java fayliga saqlaymiz.
So’ngra javac kompilyatori yordamida kommanda satrida dasturni kompilyatsiya qilamiz:


Java kompilyatori yordamida birlamchi kodni kompilyatsiya qilish

Natijada HelloWorld.java fayli joylashgan joyda HelloWorld.class nomli fayl xosil bo’ladi. So’ngra java buyrug’i yordamida Java Virtual Mashinasini ishga tushiriladi va HelloWorld.class faylida joylashgan baytkod bajariladi.

Java Virtual Mashinasi yordamida baytkodni ishga tushirish

Korib turilganidek dastur konsol oynasiga “Hello World!” matnini chiqarib berdi.

Endi ushbu dasturning birlamchi kodini taxlillab chiqamiz. Java dasturlash tilida barcha dastur elementlari class ichida joylashadi. Bizning xolatda class quyidagicha e’lon qilingan:
public class HelloWorld

{

...

}
Bu yerda public kalit so’zi ushbu klassni murojaat o’zgartiruvchisi xisoblanib u ushbu class elementlariga murojaat darajasini belgilaydi. HelloWorld ushbu klass nomini belgilaydi. Java dasturlash tilida class nomi xarf bilan boshlanishi va undan keyin xarf va sonlar kombinatsiyasidan iborat bo’lishi mumkin. Klass nomi sifatida Java kalit so’zlarini ishlatib bo’lmaydi. Bundan tashqari klass joylashgan fayl nomi public murojaat o’zgartiruvchili klass nomi bilan bir xil bo’lishi va java kengaytmasiga ega bo’lishi kerak. Xususan, bizning sodda dasturimiz joylashgan fayl nomi HelloWorld.java bo’ladi.

Java dasturini ishga tushirish uchun Java virtual mashinasi xar doim dasturning main metodida joylashgan dastur kodini bajarishdan boshlaydi. Demak, klass ishga tushirilishi uchun unda main metodi mavjud bo’lishi kerak. Yuqoridagi misolda main metodi quyidagi ko’rinishga ega:
public static void main(String[] args)

{

System.out.println("Hello World!");

}
Bu yerda, main metodida joylashgan System.out.println("Hello World!"); qatori konsolga “Hello World!” matnini chiqarib beradi.

Takrorlash uchun savol va topshiriqlar:

1. 
   Java Dasturlash Vositasini o’rnatilish tartibi xaqida gapirib bering.
   
2. 
   Windows operatsion tizimining path muhit o’zgaruvchisi nimani belgilaydi?
   
3. 
   Java dasturlash tilida dastur yozish uchun qanday muhitlar mavjud?
   
4. 
   “Salom dunyo” matnini konsolga chiqarib beruvchi dastur tuzing.
   
5. 
   Birlamchi kod fayli qanday kengaytmaga ega bo’lishi kerak?
   
6. 
   Bayt kod fayli qanday kengaytmaga ega?