4-мавзу: Ўлчаш. ЎЛчашноани. 0+Ликлари
Yüklə 453,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
1 2
3-Ma\'ruza taqdimot|
trayektoriya deb ataladi. Agar trayektoriya to’gri chiziqdan iborat bo’lsa
to’gri chiziqli harakat deyiladi, egri chiziqdan iborat bo’lsa egri chiziqli harakat deyiladi. Masalan, soydagi suvda birorta to’p oqib ketayotgan bo’lsa, shu soyning egriligi to’pning trayektoriyasi xisoblanadi. Endi shu soyning bo’yida birorta daraxtni yoki boshqa qo’zg’almas bo’lgan jismni tanlab olaylik, va shu to’pning harakatini ana shu nuqtadan boshlab o’lchab borsak, ma’lum vaqt ichida qancha yo’l bosib o’tganligini aniqlaymiz, u orqali uning tezligini aniqlanadi, agar oqish tezligi gox tez, goxi sekin bo’lsa, yani tezligi o’zgaruvchan bo’lsa uning tezlanishini ham aniqlaymiz. O’sha tanlab olingan qo’zg’almas nuqta, tabiiy o’qning boshi hisoblanadi va u nuqtani O xarfi bilan belgilanadi. Shu nuqtadan boshlab, o’qning musbat yoki manfiy taraflarini o’zimiz belgilab olamiz. O’qning boshidan birorta tomonga qilingan harakatni musbat deb tanlasak, unga teskari tomonga qilingan harakat manfiy harakat deb belgilanadi, va shunga qarab tegishli ishoralar bilan belgilanadi. (3.1 shakl) Shu to’pni o’rniga motorli qayikni olaylik, uning trayektoriyasi xam shu soyning o’zani bo’ylab yo’nalgandir, yoki tramvay vagonini olsak, u faqat shu temir yo’l usti bo’ylab harakat qila oladi xolos, yani ularning trayektoriyalari oldindan malum bo’ladi. Mexanika fanida to’p, qayiq, tramvay kabi so’zlarni faqat masalalar yechayotganimizda aytiladi xolos, harakatning nazariyasini o’rganishda ularning xammasini bir so’z bilan yani nuqta, yoki qattiq jism deb ataladi. Uning malum t - vaqt o’tgandagi o’rnini belgilovchi funksiya, shu nuqtaning harakat qonuni deyiladi, va quyidagicha yoziladi, s=f(t) (3.1) masalan s= 3t 2 -5t+ 2 m. ko’rinishda bo’lsa, t - vaqtni o’rniga istalgan sekundni qo’ysak shu vaqtda nuqta tabiiy o’qning qaysi joyida ekanligini aniqlashimiz mumkin. Masalan t=0 sekundda nuqtaning tabiiy o’qdagi koordinatasi s=3 0 2 - 5 0+2=2 metr ekan, t=1 sekundda s=3 1 2 -5 1+2=0 metr, yani koordinata boshiga kelar ekan, demak harakat boshlanganda nuqta o’qning boshlanish joyidan 2 metr musbat tomonda joylashgan ekan, mexanika tilida nuqtaning boshlangich xolati deyiladi va lotincha S 0 =2 deb yoziladi. Bundan ko’rinib turibdiki, yuqoridagi qonuniyat bosib o’tilgan masofani emas, balki nuqta qaysi vaqtda tabiiy o’qning qaysi joyida ekanligini aniqlab beradi xolos. Agar nuqta xar doim o’qning bir tomoniga qarab harakatlansa, u xolda (3.1) formula orqali bosib o’tilgan yo’lni xisoblab chiqarsa bulaveradi. Yüklə 453,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2