4-Мавзу: Ўзбекистоннинг бозор иқтисодига ўтишнинг ўзига хос йўли ва «Ўзбек модели»



Yüklə 400,34 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix14.12.2023
ölçüsü400,34 Kb.
#178795
BIA 91 - 2 XASANOV JAMSHID



TOSHKENT MOLIYA 
INSTITUTI
Bank ishi va audit yo’nalishi
91-2 guruh talabasi
Xasanov Jamshid Axror o’g’lining
Mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot fanidan 
“TIJORAT BANKLARINING OPERATSIYALARI ” mavzusida 


“TIJORAT BANKLARINING 
OPERATSIYALARI”
РЕЖА

1.
TIJORAT BANKLARINING FUNKSIYALARI VA OPERATSIYALARI 
2.
TIJORAT 
BANKLARINING 
BALANSDAN 
TASHQARI 
OPERATSIYALARI 



Tijorat Bank operatsiyalari: Banklar amalga oshiradigan 
operatsiyalar: joriy yoki boshqa hisob varaqqa pul qabul qilish, 
foizi bilan yoki foizsiz kreditlar berish, birja topshiriqlarini bajarish, 
qimmatbaho qog 
ʻ
ozlar, aksiyalar sotib olish, mijozlarning 
topshiriqlarini bajarish, tovarlar yoki tovar hujjatlari garovi 
hisobiga ssudalar berish, shuningdek boshqa har qanday pulli 
va naqd pulsiz hisobkitoblar bo 
ʻ
yicha operatsiyalar kiradi.

Asosan passiv (kreditlash uchun resurslar hosil qilish) va aktiv 
(foyda olish maqsadlarida bu resurslarni ishlatish) turlarga
bo 
ʻ
linadi. 

Kredit: Kredit, bo 
ʻ
sh turgan pul mablag 
ʻ
larini ssuda fondi 
shaklida to 
ʻ
plash va ularni pulga muhtoj bo 
ʻ
lib turgan yuridik 
va jismoniy shaxslarga ishlab chiqarish va boshqa ehtiyojlari 
uchun ma 
ʼ
lum muddatga, foiz to 
ʻ
lovlari bilan qaytarish 
shartida qarzga berish munosabatlarini ifodalaydi. Pul jismoniy 
shaxslarga ishlab chiqarish ehtiyojlari. 

Kredit turali: 1.Istemol kredit 2.Mikro kredit 3.Ipoteka kredit 
4.Overdraft krediti 5. va boshqalar. 


Ssuda Ssuda () moddiy boyliklar garovi hisobiga foiz to 
ʻ
lash va qaytarib 
berish sharti bilan muayyan muddatga qarzga beriladigan pul yoki moddiy 
boylik. S. juda qadimdan mavjud bo 
ʻ
lib, natural ishlab chiqarish. hukmron bo 
ʻ
lgan jamiyatda, asosan, moddiy mahsulot tarzida berilgan. Pul paydo bo 
ʻ
lgach, S.ning pul shakli keng qo 
ʻ
llanildi. Kredit munosabatlarida pul mablag 
ʻ
lari kredit shartlari asosida qarzga berilsa, S. munosabatlarida boshka turdagi 
boyliklar tegishli shartlarga muvofiq qarzga beriladi. Aksariyat banklar 
muayyan maqsadlarni moliyalash uchun maqsadli S. beradi. Kiska (1 
yilgacha) va uzok, (bir necha yilga) muddatli Slar bor. S. muddatida 
qaytarilmasa bank garov mulkni musodara qilishi va uni sotib, S. bo 
ʻ
yicha 
uzilmagan qarzni qoplaydi. Qimmatli qog 
ʻ
ozlarni ham garovga qo 
ʻ
yib, ular 
evaziga S olish mumkin. Qarz to 
ʻ
langach, qog 
ʻ
ozlar qaytarib beriladi. S. 
munosabatlari O 
ʻ
zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi bilan tartibga 
solinadi.
Iste'mol krediti 27 %Foiz stavkasi 5 yil Muddat so'mgacha Summa 
Mikro kredit Mikroqarz miqdori BHM(bazaviy hisoblash miqdori)ning 10 
barobaridan – 50 mln. somgacha Mikroqarz muddati 36 oygacha Kredit 
ajratish shakli Mijozning shaxsiy plastik kartasiga Yillik foiz stavkasi · 12 oygacha 
– yillik 26 % · 24 oygacha – yillik 28 % · 36 oygacha – yillik 30 % Ta'minoti 
BHM(bazaviy hisoblash miqdori)ning 100 barovarigacha. uchinchi shaxs 
kafilligi, undan yuqori summaga garov ta'minoti talab qilinadi. 




Tijorat banklarining iqtisodiy roli uning faoliyat doirasining keng 
bo‘lishiga olib keladi. Bu sababli tijorat banklari quyidagi 
funksiyalarni bajaradi: -vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘larni 
yig‘ish va ularni kapitalga aylantirish; -korxona, tashkilotlar va 
aholini kreditlash; 

-iqtisodiyotda hisob-kitoblar va to‘lovlarni amalga oshirish; -moliya-
valyuta bozorida faoliyat ko‘rsatish;

-iqtisodiy-moliyaviy axborotlar berish va maslahat xizmatlarini 
ko‘rsatish va boshqalar. 

Banklar bo‘sh pul mablag‘larini yig‘ish va ularni kapitalga aylantirish 
funksiyasini bajara turib mavjud bo‘sh pul daromadlari va 
jamg‘armalarini yig‘adi. Jamg‘aruvchi (bo‘sh pul mablag‘ egasi) 
o‘z mablag‘larini bankka ishonib topshirgani uchun va bank bu 
mablag‘lardan foydalangani uchun ma’lum foiz hisobida 
daromad oladilar. Bo‘sh pul mablag‘lari hisobidan ssuda kapitali 
fondi vujudga keladi va bu fond iqtisodiyot tarmoqlarni kreditlash 
uchun ishlatiladi. 



Tijorat bankining bo‘sh turgan mablag‘larni jalb etish ularni kapitalga 
aylantirish funksiyasi asosiy funksiyalardan hisoblanib, jalb etilgan 
mablag‘lardan daromad qarz mablag‘lariga bo‘lgan talab va taklif 
asosida shakllanadi.

Bankning vositachilik operatsiyalari bozor iqtisodiyoti tizimini rivojlantirish 
borasida bank o‘z faoliyatida risk va noaniqlikning oldini olishga sharoit 
yaratadi. Pul mablag‘lari bank vositachiligisiz ham kreditor va qarz 
oluvchi orasida muomalada bo‘lishi mumkin, ammo bu bilan 
mablag‘larni yo‘qotish bilan bog‘liq risk darajasi oshadi va 
mablag‘larni o‘z vaqtida qaytarib berish muammolari yuzaga keladi. 
Bu muammolarning yuzaga kelishi shundan iboratki, kreditor va qarz 
oluvchi bir-birovi haqida etarli darajada ma’lumotga ega emasligi, 
mablag‘larga bo‘lgan talabning taklif bilan doimo miqdoran va bir 
vaqtda teng emasligidadir. 

Iqtisodiy tizimni qayta qurish uchun asosan va birinchi galda ichki 
xo‘jalik jamg‘armalariga tayanish lozim. Tijorat bank moliya bozoriga 
kredit resurslariga talab bilan kirar ekan, nafaqat iqtisodiyotda mavjud 
bo‘lgan barcha jamg‘armalarni maksimal darajada yig‘ishga, balki 
joriy iste’molni chegaralash bilan jamg‘armani shakllantirishga samarali 
ta’sir ko‘rsatmog‘i lozim. Jamg‘arma mablag‘larni shakllantirishda 
tijorat banklarni depozit siyosatining ta’siri katta 



Tijorat banklar faoliyatida asosiy o‘rinni korxona, tashkilotlarni, aholini va 
turli sub’ektlarni kreditlash egallaydi. Kreditlash jarayonini tashkil qilishda 
bank moliyaviy vositachi rolini o‘ynaydi. U bo‘sh turgan mablag‘larni 
jalb qiladi va o‘z nomidan mijozlarga vaqtincha foylanishiga beradi. 
Bank krediti hisobidan iqtisodiyotning muhim tarmoqlari-sanoat, qishloq 
xo‘jaligi, savdo va boshqalar moliyalashtiriladi va ishlab chiqarishni 
kengaytirishga asos bo‘ladi.

Tijorat banklari shartnoma asosida bir-birlarining mablag‘larini depozit, 
kredit shaklida jalb etishlari, joylashtirishlari, o‘z ustavlarida ko‘rsatilgan 
boshqa o‘zaro operatsiyalarni amalga oshirishlari mumkin. 



Tijorat bankining balansdan tashqari operatsiyalari deganda pul 
mablag’larining harakati bilan bevosita bog’liq bo’lmagan, 
ammo kelgusida bank uchun ma’lum bir talab va majburiyatlarni 
yuzaga keltiradigan operatsiyalar tushuniladi. 

Mamlakatimizda «Banklar va bank faoliyati to’g’risida»gi 
Qonunga asosan banklar moliyaviy universal sifatida namoyon 
bo’ladilar. Ushbu Qonun va boshqa normativ xujjatlarga asoan 
banklar o’z daromadlari va risklarini differensatsiyalash ishlarini olib 
boradilar. Yana shu bilan birga bosh o’z kapitalini ko’paytirish 
yo’llarini izlamoqdalar. Ammo banklar o’z to’lov qobilyatlari 
(likvidligini) hamda daromadini diversifikatsiya qilishga majbur. 
Shuning uchun banklar asosiy xizmatdan boshqa xizmatlarni 
amalga oshiradi. 

Tijorat operatsiyalari tijorat banklari tomonidan mijozlarning 
ishonchi asosida olib boriladi va qonun bilan cheklanmaydi. 
Tijorat banklari va boshqa banklarning operatsiyalari o’tkazish 
jarayonida mukofot oladi va o’z foydasi manbasini diversifikatsiya 
qiladi hamda o’zini tusatdan moliyaviy risklardan himoya qiladi. 
Ushbu operatsiyalar bankning balans hisobvaraqlarida aks 
ettirilmaydi, ammo yuqori foyda keltiradi. 

Tijorat banklari balansdan tashqari operatsiyalari kelib chiqishining 
asosiy sabablari quyidagilar: 



1. Banklararo raqobat sharoitida bank daromadlarining qisqarish 
tendentsiyasi kuzatilganligi. 

2. Tijorat banklari kredit portfeli sifatining yomonlashuvi (qishloq 
xo’jaligi va energetika sohasida. 

3. Nazorat organlari tomonidan tijorat banklari kapitali yetarliligiga 
qo’yiladigan talablarning oshirilishi. 

Balansdan tashqari operatsiyalarni amalga oshirish qanday 
avzalliklarga ega: 

tijorat banklarining qo’shimcha foizsiz daromadlarining keng 
o’sishini ta’minlaydi; 

riskli aktivlarning bir qismini balansdan tashqariga chiqarish yo’li 
bilan bank moliyaviy holatining umumiy holatini yaxshilaydi; 

moliyaviy resurslarni joylashtirmay daromad olishi imkoniga ega 
bo’ladi. 

Tijorat banklarining balansdan tashqari operatsiyalarini 2 yirik 
guruhga bo’lishimiz mumkin: 



1.Shartnomaviy majburiyatlar bo’yicha operatsiyalar;

2.Qo’shimcha ma’lumot (informatsion xisobvaraqlar) beruvchi 
operatsiyalar. 

Banklarning balansdan tashqari bajaradigan funktsiyalari ikkiga bo’linadi. 
To’g’ri funktsiyalari - mulk javobgarligini oladi, hisoblash, hujjatlashtirishni 
bajaradi. Diskresiya - o’zining xoxishiga ko’ra investitsion qarorlarni 
amalga oshirish mumkin. sum - trast aktivlari summasiga xajmidan qat’iy 
belgilangan yoki o’zgaruvchan foiz asosida mukofot olish. 

Qimmatbaho metallar bilan operatsiyalar: qimmatbaho metallar sotib 
olish va sotish bilan bog’liq operatsiyalar; qimmatbaho metallar va 
toshlarni saqlash va transportirovka qilish; qimmatbaho metallar va 
qimmatbaho toshlarga kredit berish yoki ularni garov asosida kredit 
berish. eksport operatsiyalari. 

Tijorat banklari balansdan tashqari operatsiyalarini amalga oshirishda 
moliyaviy resurslar foydalanmay o’zining imidjini, nomini sotish yo’li bilan 
mijozlarga kafolat berishi va ular faoliyatidagi risklarni sug’urtalashni 
amalga oshiradi.Provard bankning ichki va tashqi bozorda obro’-
e’tiboriga ta’sir qiladi. 




E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT 

BIA 91 – 2 XASANOV JAMSHID 

Yüklə 400,34 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin